Orð og tunga - 01.06.2013, Side 126

116
Orð og tunga
orðabók og ensk-íslenska orðabók. Aftur á móti er ástæðulaust að
rengja að hann hafi unnið að forníslensk-danskri orðabók þótt hand-
ritið virðist hafa glatast. Hann setti markið hátt, sennilega of hátt fyrir
einn mann sem var önnum kafinn við kennslu og rannsóknir. Ekkert
bendir til að Eiríkur Jónsson hafi komið að verkinu með honum.
Skýrslurnar sem varðveist hafa eru áhugaverð heimild um fyrirhugað
verk. Metnaður Konráðs var mikill, allt skyldi vera með en markmiðið
var engan veginn raunsætt fyrir einn mann,
Vinna við orðabók Cleasbys var einnig staðreynd þótt ekki sé unnt
að benda á þátt Konráðs eða annarra Islendinga í því verki sem út
kom 1874. Eins og fram kom í öðrum kafla segist Konráð þó hafa
skipulagt verkið, haft umsjón með því og unnið mikið af því efni sem
lá fyrir þegar bókin kom út.
Eina bókin sem Konráð fylgdi til loka 1851 var Dönsk orðabók með
íslenzkum þýðingum sem hann vann í sama anda og Molbech að skrifa
fremur merkingarlýsingar og sýna notkun með dæmum en að skýra
með jafnheitum þótt vissulega séu jafnheiti notuð í bland. Molbech
gaf út einmála orðabók. I slíkri orðabók er aðeins eitt umfjöllunarmál
sem yfirleitt er móðurmál notendanna sem bókin er ætluð. Molbech
skrifaði fyrir danska notendur eða notendur sem gott vald höfðu á
dönsku (Nordisk leksikografisk ordbog 1997:111). Konráð skrifaði hins
vegar fyrir íslenska notendur og hans bók er tvímála. I tvímála orða-
bók eru tvö umfjöllunarmál, annars vegar viðfangsmálið, sem er
málið á flettiorðaskránni, og hins vegar markmálið sem yfirleitt er
móðurmál höfundar eða mál sem hann ræður mjög vel við (Nordisk
leksikografisk ordbog 1997:257-258). Skýringar í tvímála orðabókum eru
oftast jafnheiti en í töflum 1 og 2 má einnig sjá þess dæmi að Konráð
þýðir skýringar Molbechs. I töflu 3 má sjá að Konráð notar eingöngu
jafnheiti þegar hann nýtir sér orðabók Meyers.
Ymsir hafa nefnt að Dönsk orðabók með íslenzkum þýðingum hafi
haft mikil áhrif til hins betra á málnotkun manna. Aður var vitnað
í ummæli Björns M. Olsen en aðrir sem tjáð hafa sig um áhrifin eru
Jónas Kristjánsson (1986:143), Jakob Benediktsson (1969:105) og Kjart-
an Ottósson. Kjartan nefndi þó að orðabókin hefði lítið stuðlað að
aukinni útbreiðslu nýyrða (1990:101). Enginn þessara þriggja styðst
við athugun á áhrifum bókarinnar og er mér ekki kunnugt um að slík
athugun hafi farið fram.
Engar heimildir hafa fundist um að Konráð hafi haft endurútgáfu
í huga þótt hann hafi lifað í fjörutíu ár eftir að bókin kom út. Öll
hans elja á orðabókarsviðinu eftir að Danskri orðabók með íslenzkum