Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.06.2016, Blaðsíða 14

E
rlendum ferðamönnum hefur fjölgað
gífurlega undanfarin ár og stefnir
allt í að sumarið 2016 muni slá öll
met rétt eins og hefur verið reglan
að undanförnu. Ferðaþjónustan
sem atvinnugrein vex samhliða þessu sem og
þær fjárhæðir sem skila sér í þjóðarbúið úr vös-
um ferðamanna. Kortavelta ferðamanna jókst
um 51% í maímánuði í ár miðað við maí í fyrra,
svo dæmi sé tekið, og skattskyld velta stóreykst
með breytingum á virðisaukaskattskerfinu um
áramót. Ríflega 10 prósent starfsmanna á ís-
lenskum vinnumarkaði, eða um 22 þúsund
manns, vinna í ferðaþjónustu, samkvæmt ný-
legri könnun Stjórnstöðvar ferðamála. Í fyrra
voru erlendir ferðamenn alls rúmlega 1,2 millj-
ónir talsins samkvæmt Ferðamálastofu.
Greinin er orðin burðug heils árs atvinnu-
grein, að mati ráðherra, sem segir mikla vinnu
hafa átt sér stað að undanförnu við að koma
ólíkum aðilum að sama borði og móta stefnu í
ferðamálum. Of mikil orka hafi farið í umræður
um gjaldtöku á ferðamannastöðum á sínum
tíma – í stóra samhenginu sé ávinningur af
slíkri gjaldtöku brotabrot af því sem þegar skil-
ar sér í þjóðarbúið. Ráðherra fagnar nýsköpun í
greininni og telur grettistaki hafa verið lyft á
kjörtímabilinu.
Ekki er einungis um fjölgun að ræða, að mati
fræðimanna, heldur hefur samsetning þeirra
ferðamanna sem sækir okkur heim breyst. Með
aukinni uppbyggingu til að mæta sívaxandi
fjölda ferðamanna eykst hlutfall svokallaðra
fjöldaferðamanna sem hafa mun meiri áhrif
bæði á menningu og náttúru þeirra landa sem
þeir heimsækja. Prófessor í ferðamálafræði við
Háskóla Íslands harmar því að heildrænt skipu-
lag á nýtingu lands fyrir uppbyggingu ferða-
mennsku hafi ekki litið dagsins ljós og óttast af-
leiðingar þess að ferðamaðurinn stjórni því hvar
uppbygging eigi sér stað, en ekki þeir sem í
landinu búa. Viðbrögð hafi hingað til verið fálm-
kennd og einkennst af fyrstu hjálp frekar en
skipulögðum fyrirbyggjandi aðgerðum.
Aðilar sem starfa í ferðaþjónustunni fagna
vitanlega ferðamannastraumnum, segir for-
maður Samtaka ferðaþjónustunnar, og segja
hann nánast hafa „útrýmt“ atvinnuleysi í land-
inu. Félagslegum- og náttúrulegum þolmörkum
sé á hinn bóginn næstum náð, sérstaklega á
mestu annatímum, og bersýnilega sé ekki nóg
að gert til að taka á móti auknum fjölda. Ekki sé
samt sem áður um neyðarástand að ræða og
mun meiri fjöldi geti sótt okkur heim sé álaginu
rétt stýrt.
Þriðja stoðin í atvinnulífinu
„Þessi mikla fjölgun ferðamanna þýðir að ferða-
þjónustan er orðin heils árs atvinnugrein,
burðug atvinnugrein og ein af undirstöðunum í
íslensku efnahagslífi. Hún er orðin þriðja stoðin
og reyndar farin að skapa meiri gjaldeyr-
istekjur en hinar tvær sem sögulega hafa verið
stærstar,“ segir Ragnheiður Elín Árnadóttir
iðnaðar- og viðskiptaráðherra í samtali við
Sunnudagsblaðið og vísar þar í sjávarútveg og
stóriðju. „Fyrir okkur Íslendinga þýðir þetta
aukin tækifæri.“
Ragnheiður segir að dreifa þurfi ferða-
mannastraumnum betur um landið. „Þetta hef-
ur okkur tekist ágætlega hér á suðvestur-
horninu – mars á þessu ári var eins og júní fyrir
örfáum árum. Við eigum engu að síður enn verk
að vinna við að dreifa álaginu betur yfir allt árið
og allt landið um kring og það eru næstu verk-
efni.“
Heldurðu að ferðaþjónustan sé sú gullgæs
sem bjargar íslensku atvinnulífi eftir hrunið?
„Þessi aukning kom á mjög góðum tíma fyrir
íslenskt efnahagslíf og það var kannski engin
tilviljun.“ Ráðherra nefnir í því samhengi gengi
krónunnar í kjölfar hrunsins, umfjöllun um Ís-
land sem fyrst varð fyrir barðinu á heimskrepp-
unni og markvisst átak sem ráðist var í til að
kynna land og þjóð. „Viðbrögð við þessu í tíð þá-
verandi stjórnvalda, til dæmis með Inspired by
Iceland-herferðinni, vakti líka á okkur athygli
og kveikti í þessum straumi.“
Ragnheiður blæs á allan ótta um að ferða-
mannastraumurinn komi og fari jafnskjótt.
„Sumir segja í þessu samhengi að „síldin
kemur og síldin fer“ en ef við höldum rétt á spil-
unum, erum samtaka í því sem við erum að gera
og vinnum kröftuglega eins og okkur hefur tek-
ist hingað til hef ég engar áhyggjur af því að
okkur muni ekki farnast vel og halda vel utan
um þetta allt saman,“ segir hún og nefnir að
þrátt fyrir alla fjölgun komi hingað einungis 0,2
prósent af þeim ferðalöngum sem leggja leið
sína til Evrópu ár hvert.
Hún telur upp aðkomu ólíkra ráðuneyta og
aðila að ferðaþjónustunni, þar á meðal umhverf-
is-, fjármála- og innanríkisráðuneyti, Vegagerð-
ina og ólíka aðila innan ferðaþjónustunnar. Eitt
af stóru verkefnunum hafi verið að koma af stað
samtali og fá ólíka aðila að sama borði. „Ferða-
þjónustan er í eðli sínu víðfeðm og okkar starf
hefur miðað að því að koma öllum að sama borð-
inu til að við getum skipulagt okkur betur. Þetta
samtal hefur skort, sem var kannski ekki eins
mikið tiltökumál þegar ferðaþjónustan var
minni og árstíðabundin atvinnugrein en núna
eru breyttir tímar.“ Nefnir hún meðal annars
Vegvísi í ferðaþjónustu, sem unninn var í sam-
starfi ráðuneytisins og ferðaþjónustunnar í
fyrra, og Stjórnstöð ferðamála, sem sé „verk-
færið til að allir rói í sömu átt“.
2,3 milljarðar á kjörtímabilinu
Þú ræddir snertifleti milli ólíkra aðila og ráð-
herra, þar á meðal þín, umhverfisráðherra, sem
sér um þjóðgarða og friðlýst svæði, og fjár-
málaráðherra, sem er „maðurinn með budd-
una“. Hvaðan kemur framkvæmdasjóður ferða-
mannastaða og snýr hann ekki líka að
uppbyggingu á þessum friðlýstu svæðum?
„Jú. Framkvæmdasjóður ferðamannastaða
er vistaður hjá mínu ráðuneyti og öllum er
frjálst að sækja um í hann. Við erum búin að
stórauka fjármagnið til hans og breyta regl-
unum þannig að tryggt sé að verkefnin sem
hljóta styrk klárist. Það hefur skort á eftirfylgn-
ina,“ segir Ragnheiður og tekur einnig fram að
kröfur um mótframlag frá sveitarfélögum og
einkaaðilum hafi verið lækkaðar.
Rúmlega 2,3 milljörðum hefur verið úthlutað
úr sjóðnum á þessu kjörtímabili, en í heildina
hafa um 3 milljarðar verið settir í sjóðinn frá því
hann hóf göngu sína árið 2011, að sögn Ragn-
heiðar. Hún nefnir meðal annars að rúmar 300
milljónir þar af hafi farið í að byggja salern-
isaðstöðu víðsvegar um landið á kjörtímabilinu,
en salernisaðstaða og skortur á henni var vin-
sælt umræðuefni síðasta sumar eins og les-
endur muna eftir.
Ragnheiður lýsir sinni framtíðarsýn um hlut-
verk sjóðsins. „Ég sé fyrir mér að ríkisfram-
kvæmdirnar verði teknar út úr þessum farvegi.
Við fengjum mun betri heildarsýn ef Fram-
kvæmdasýsla ríkisins til dæmis sæi um þær
framkvæmdir sem ríkið ber ábyrgð á, rétt eins
og hún gerir hvað aðrar framkvæmdir á vegum
ríkisins varðar, eins og þegar byggja þarf skóla
eða sjúkrahúsbyggingar.“
Tveir stígar sem ná ekki saman
Er ekki heildarsýn einmitt það sem virðist
vanta í uppbyggingu ferðamannastaða?
„Jú, hana hefur vantað. En við erum að bæta
stórlega úr því en við getum endalaust gert bet-
ur. Það sem hefur kannski verið of mikið af er
að hver hugsi um sinn blett – við höfum dæmi
um að tveir aðilar leggja göngustíg sem svo ná
ekki saman þegar þeir mætast. Þetta á að heyra
sögunni til.“
Hún nefnir að framkvæmdasjóðurinn og
stjórn hans, með Albínu Thordarson arkítekt
sem formann, geri miklar kröfur til þess að fag-
lega sé staðið að málum. „Við horfum líka til
þeirra sem gera þetta best, Nýsjálendinga,
Skota og Kanadamanna svo dæmi séu tekin.
Þar er hvert svæði tekið og skipulagt í heild
sinni og þannig viljum við vinna þetta. Að hvert
svæði sé tekið fyrir og flokkað eftir því hvort við
viljum hafa ferðaþjónustu, afþreyingu eða jafn-
vel ekkert gera. Það er ekki allt sem á að vera
uppbyggt; við viljum líka ósnortin svæði og að
hver fái þá upplifun sem hann sækist eftir.“
Þegar maður sér að landið var markaðssett
með markvissum hætti og þegar maður heyrir
þig tala um heildarsýn og ramma utan um hvar
Hér sést glitta í hluta af „þriðju stoð
atvinnulífsins“ sitja í bílaleigubíl og
ákveða hvert skal haldið næst. Ferða-
mönnum hefur fjölgað gífurlega hér á
landi með tilheyrandi áhrifum.
Ragnheiður Elín Árnadóttir, óformlega titluð „ráðherra ferðamála“, segir ferðaþjónustuna víð-
feðmari en aðrar greinar og að vandamálið snúist fyrst og fremst um samvinnu ólíkra aðila.
Morgunblaðið/Golli
Engin grein
skapar meiri
gjaldeyristekjur
Háannatími sumarsins 2016 er genginn í garð í túristabransanum og ríflega tíu prósent
starfsmanna á íslenskum vinnumarkaði vinnur við einhvers konar þjónustu þar að lút-
andi. Sitt sýnist hverjum um þann gífurlega fjölda sem heimsækir land og þjóð en ljóst er
að áhrifin eru gífurleg á íslenskt samfélag. Iðnaðar- og viðskiptaráðherra sem og formað-
ur Samtaka ferðaþjónustunnar blása á allan ótta um að einhvers konar bólu sé um að
ræða og segja ferðalanginn kominn til að vera – ef haldið er rétt á spilunum. Sérfræðingur
sem rætt var við kallar aftur á móti eftir mun heildrænna skipulagi til að bregðast við
álaginu sem fylgir ferðalöngunum og óttast um ósnortin víðerni landsins.
Matthías Tryggvi Haraldsson mth@mbl.is
FERÐAMENNSKA
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26.6. 2016