Náttúrufræðingurinn - 2014, Qupperneq 60

Náttúrufræðingurinn
60
Þakkir
Fyrsta útgáfa greinarinnar var rituð fyrir Arfleifð Darwins, en var ekki
kláruð í tíma. Höfundur þakkar ritstjórn Arfleifðar Darwins fyrir hjálp og
þá sérstaklega Steindór J. Erlingsson fyrir hvatningu. Einstakar þakkir fær
Einar Árnason fyrir innblástur og hugvekjandi kennslu. Bestu þakkir til
Sigurðar S. Snorrasonar fyrir góðar samræður um þroskun og vistfræði.
Tveimur yfirlesurum, ónafngreindum og Skúla Skúlasyni, eru þakkaðar
góðar ábendingar um efni og íslensku.
Heimildir
1. Darwin, C. & Wallace, A. 1858. On the tendency of species to form varie-
ties; and on the perpetuation of varieties and species by natural means
of selection. Journal of the Proceedings of the Linnean Society of London.
Zoology 3. 46–50.
2. Lewontin, R.C. 2002. The triple helix: Gene, organism, and environment.
Harvard University Press. 144 bls.
3. Einar Árnason 2010. Gen, umhverfi og svipfar lífveru. Bls. 53–71 í:
Arfleifð Darwins: þróunarfræði, náttúra og menning (ritstj. Arnar Pálsson,
Bjarni K. Kristjánsson, Hafdís H. Ægisdóttir, Snæbjörn Pálsson & Steindór
J. Erlingsson). Hið Íslenska bókmenntafélag. 53–71.
4. Partridge, L. & Gems, D. 2002. Mechanisms of ageing: public or private?
Nature Reviews Genetics. 3. 165–75. doi: 10.1038/nrg753
5. Hrefna Sigursjónsdóttir & Sigurður S. Snorrason 2010. Þróun atferlis. Bls.
171–197 í: Arfleifð Darwins: þróunarfræði, náttúra og menning (ritstj.
Arnar Pálsson, Bjarni K. Kristjánsson, Hafdís H. Ægisdóttir, Snæbjörn
Pálsson & Steindór J. Erlingsson). Hið Íslenska bókmenntafélag.
6. International human genome sequencing consortium 2004. Finishing
the euchromatic sequence of the human genome. Nature 431. 931–945.
doi:10.1038/nature03001
7. Darwin, C. 1859. On the origin of species by means of natural selection,
or the preservation of favoured races in the struggle for life. London,
John Murray. 502 bls.
8. Darwin, C. 1859/2004. Uppruni tegundanna, i–ii. Guðmundur Guð-
mundsson þýddi. Hið Íslenska Bókmenntafélag, Reykjavík. 702 bls.
9. Einar Árnason 2010. Þróunarkenningin. Bls. 17–51 í: Arfleifð Darwins:
þróunarfræði, náttúra og menning (ritstj. Arnar Pálsson, Bjarni K. Kristjáns-
son, Hafdís H. Ægisdóttir, Snæbjörn Pálsson & Steindór J. Erlingsson).
Hið Íslenska bókmenntafélag.
10. Lewontin, R.C. 1974. The Genetic Basis of Evolutionary Change. Colum-
bia University Press. 346 bls.
11. Sigurður S. Snorrason, Hilmar J. Malmquist & Skúli Skúlason 2002.
Bleikjan. Bls. 179–196 í: Þingvallavatn: Undraheimur í mótun (ritstj. Pétur
M. Jónason & Páll Hersteinsson). Mál & Menning, Reykjavík.
12. Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir & Bjarni Kristófer Kristjánsson 2010. Myndun
tegunda og afbrigðamyndun íslenskra ferskvatnsfiska. Bls. 198–214 í:
Arfleifð Darwins: þróunarfræði, náttúra og menning (ritstj. Arnar Páls-
son, Bjarni K. Kristjánsson, Hafdís H. Ægisdóttir, Snæbjörn Pálsson &
Steindór J. Erlingsson). Hið Íslenska bókmenntafélag.
13. Gilbert, S. 2010. Developmental biology 9. útgáfa. Sinauer Associates. 711 bls.
14. Thompson, D.W. 1992. On Growth and Form. Dover. Endurprentun á 2.
útgáfu. (1. útg, 1917). 346 bls.
15. Abzhanov, A., Protas, M., Grant, B.R., Grant, P.R. & Tabin, C.J. 2004.
Bmp4 and morphological variation of beaks in Darwin's finches. Science
305. 1462–1465. doi:10.1126/science.1098095
16. Abzhanov, A., Kuo, W.P., Hartmann, C., Grant, B.R., Grant, P.R. &
Tabin, C.J. 2006. The calmodulin pathway and evolution of elon-
gated beak morphology in Darwin's finches. Nature 442. 563–567.
doi:10.1038/nature04843
17. Gould, S.J. 1977. Ontogeny and phylogeny. Cambridge, Belknap Press /
Harvard University Press. 501 bls.
18. Raff, R.A. 1996. The shape of life: Genes, development, and the evolution
of animal form. University of Chicago Press. 544 bls.
19. Kiontke, K., Barrière, A., Kolotuev, I., Podbilewicz, B., Sommer, R., Fitch,
D.H. & Félix, M.A. 2007. Trends, stasis, and drift in the evolution of
nematode vulva development. Current Biology 17. 1925–1937.
20. Hardy, K., Handyside, A.H. & Winston, R.M. 1989. The human blas-
tocyst: cell number, death and allocation during late preimplantation
development in vitro. Development 107. 597–604.
21. Wilmut, I., Schnieke, A.E., McWhir, J., Kind, A.J. & Campbell, K.H. 1997.
Viable offspring derived from fetal and adult mammalian cells. Nature
385. 810–813. doi:10.1038/385810a0
22. Arnar Pálsson 1998. Hin klónaða Dolly, lambið sem skók heiminn.
Morgunblaðið 31. maí.
23. Shubin, N. 2008/2011. Fiskurinn í okkur: ferðasaga mannslíkamans í
þrjú þúsund og fimm hundruð milljónir ára. Guðmundur Guðmundsson
þýddi. Ormstunga, Reykjavík.
24. Guðmundur Eggertsson 2005. Líf af lífi, gen, erfðir og erfðatækni. Bjartur,
Reykjavík. 188 bls.
25. Whitlock, M. 1996. The heritability of fluctuating asymmetry and the
genetic control of developmental stability. Proceedings of the Royal Soci-
ety B: Biological Sciences 263. 849–853.
26. Gibson, G. 2009. Decanalization and the origin of complex disease.
Nature Reviews Genetics 10. 134–140. doi:10.1038/nrg2502
27. True, J.R. & Haag, E.S. 2001. Developmental system drift and flexibility
in evolutionary trajectories. Evolution and Development 3. 109–119.
doi: 10.1046/j.1525-142x.2001.003002109.x
28. Roach, J.C., Glusman, G., Smit, A.F., Huff, C.D., Hubley, R., Shannon, P.T.,
Rowen, L., Pant, K.P., Goodman, N., Bamshad, M., Shendure, J., Drmanac,
R., Jorde, L.B., Hood, L. & Galas, D.J. 2010. Analysis of genetic inheritance
in a family quartet by whole-genome sequencing. Science 328. 636–639.
doi: 10.1126/science.1186802
um höfundinn
Arnar Pálsson (f.1970) lauk B.S.-prófi í líffræði árið
1995 og M.S.-prófí í líffræði árið 1998 frá líffræðiskor
Háskóla Íslands. Hann lauk doktorsprófi í erfðafræði
frá Fylkisháskólanum í Norður-Karólínu árið 2003 og
vann eftir það við Háskólann í Chicago og hjá Íslenskri
erfðagreiningu. Sem dósent í lífupplýsingafræði við
Háskóla Íslands vinnur hann að rannsóknum á þróun,
þroskun og erfðum.
Póst- og netfang höfundar/Author’s address
Arnar Pálsson
Líf og umhverfisvísindadeild / Líffræðistofnun
Háskóli Íslands
Sturlugötu 7
IS-101 Reykjavík
apalsson@hi.is
Lokaorð
Þroskun er skilvirkt ferli, en frávik í
þroskun veldur breytileika í svipfari
sem kraftar þróunar geta unnið með.
Þessi staðreynd og tækniframfarir
hafa opnað nýjar leiðir til að kanna
mismun á formi tegunda, t.d. með
samanburði á ólíkum stofnum
og tegundum, þroskunarferlum,
starfsemi einstakra gena og áhrifum
umhverfisþátta. Þróunarleg varð-
veisla er bersýnileg í þroskun líf-
vera, og einnig í erfðamengjum
þeirra. Hinn sögulegi vinkill
þróunarfræðinnar hefur einnig
nýst þroskunarfræðingum, við að
skilja tilurð eiginleika, skyldleika
frumugerða og uppruna vefja. Oft
þarf að kanna þroskun „frumstæðra“
tegunda til að skilja hvaða ósköp
ganga á, t.d. eins og tengingar tauga
í andliti okkar við miðtaugakerfið.
Verkfræðingur myndi aldrei hanna
tauganet andlitsins á þennan hátt, en
náttúrulegt val gerði það blindandi
á nokkur hundruð milljón árum.
Lykilatriðið er að taugarnar hafa
virkað alla tíð. Reyndu að sjá fyrir
þér samfellda keðju lífvera, frá þér
til sameiginlegs forföður allra hrygg-
dýra og upp hinn ættlegginn til
hákarlsins sem þú borðaðir á síðasta
þorrablóti. Í hverjum einastaklingi
í þessari ótrúlega löngu keðju dýra
þroskuðust taugar höfuðsvæðisins
nægilega vel. Í þessari yfirþyrmandi
staðreynd liggur skilvirkni þrosk-
unar og náttúrulegs vals.