Náttúrufræðingurinn - 2014, Qupperneq 63

63
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
fót (nr. 882601-603). Svartþrösturinn
var viðstaddur og fóðraði ungana
en engir skógarþrestir sáust. Svart-
þrösturinn hegðaði sér fremur undar-
lega þegar hann nálgast hreiðrið með
æti. Hann flaug ekki, var felugjarn og
nálgaðist hreiðrið labbandi um næsta
garð. Hvarf iðulega inní runna eða
bak við bíl uns komið var að rótum
hreiðurrunnans þá klifraði fuglinn
upp að hreiðrinu. Skógarþrösturinn,
kvenfuglinn, hafði sést fyrir hádegi
þennan sama dag þar sem hann
hímdi vesældarlegur á grasflötinni
framan húss. Um hádegi voru teknar
myndir af kvenfuglinum standandi
á hreiðrinu. Kom þá í ljós gapandi
sár á læri fuglsins. Hann sást aldrei
eftir þetta og er sennilegt að köttur
hafi náð að klóra í fuglinn svo hann
hafi að líkindum hlotið varanlegan
skaða. Einn köttur sást m.a. uppi í
furutré fast við hreiðurrunnann sem
var samt svo þéttur að kettir komust
ekki inn að hreiðrinu.
Næstu daga hélt svartþröstur-
inn áfram að bera í skógarþrastar-
ungana í hreiðri sem hann virðist
ekki hafa átt beina aðild að. Var
hann nú orðinn einn við matargjafir.
Sem fyrr var hann mjög felugjarn
þegar hann nálgaðist hreiðrið með
æti í nefi en ætið var fyrst og fremst
ánamaðkar.
Þann 9. ágúst hafði fjaðrabúningur
unganna þroskast frekar og sem fyrr
báru þeir engin merki önnur en að
vera eðlilegir skógarþrastarungar.
Karlfugl skógarþrastar sást aldrei
við þetta seinna hreiður sem má
telja fremur óvenjulegt. Ungarnir
voru u.þ.b. að yfirgefa hreiðrið en
um kvöldið þess 10. ágúst voru enn
þrír ungar í hreiðri. Morguninn eftir
voru þeir farnir eftir 10–11 daga í
hreiðri. Mátti heyra í svartþrestinum
í garði handan götunnar, gegnt hús-
inu, þar sem hann gaf frá sér við-
vörunarhljóð. Þegar þangað var
komið sáust þrír kettir sem svart-
þrestinum var greinilega meinilla
við. Enginn vafi er á því að ófáir
þrastarungar lenda í kattarkjafti
meðan þeir eru ófleygir úr hreiðri.
Vera kann að svo hafi farið fyrir
fóstrungum svartþrastarins en
engar frekari athuganir eru til um
ungana né svartþröstinn. Lýkur þar
með þessari óvenjulegu sögu úr
fuglaríkinu.
Umræða
Svartþrestir hafa orpið árlega á
höfuðborgarsvæðinu síðan 1985.4
Fyrstu árin voru eitt eða fá pör en
þeir breiddust smám saman út um
Reykjavík, Garðabæ, Hafnarfjörð,
Mosfellsbæ og lengra eftir því sem
varpstofninn stækkaði en hann er
nú á bilinu 500–2000 varppör. Fyrir
þennan tíma höfðu þeir verið reglu-
legir vetrargestir um aldir en höfðu
orpið nokkrum sinnum án þess að
varpstofn myndaðist.3
Svartþrestir sáust við Nausta-
hlein veturinn 2005–2006 og þegar
komið var fram á vor helgaði svart-
þrastarkarl sér óðal á þessum slóðum
með stöðugum söng. Virðist honum
ekki hafa tekist að laða til sín kven-
fugl. Þó er ljóst að með óðalsatferli
á þessum árstíma stendur eðlis-
hvöt kynþroska svartþrastarkarla til
varps og ungauppeldis. Við það að
enginn kvenfugl lét sjá sig, virðist
svartþrösturinn hafa laðast að hreiðri
nálægs skógarþrastarpars, þau
látið það gott heita eða ekki getað
spornað við afskiptasemi svart-
þrastarins. Þegar upp er staðið ætti
skógarþrastarparið samt að hafa
notið góðs af því að svartþrösturinn
blandaði sér í þeirra varpathafnir.
Ungarnir hafa væntanlega fengið
ríkulegra æti og fyrir bragðið verið
betur á sig komnir til að takast á við
lífið. Hafi svartþrastarins ekki notið
við eftir að skógarþrastarkarlinn við
fyrra hreiðrið hvarf má vera að ung-
arnir hafi veslast upp og drepist ef
kvenfuglinn hefur ekki einn getað
sinnt fæðuþörf þeirra. Þá var ljóst
að svartþrösturinn bar einn ábyrgð
á að fæða þrastarungana í seinna
hreiðrinu eftir að kvenfuglinn hvarf
og ungar enn í hreiðri svo og eftir að
þeir höfðu yfirgefið það.
Hjálparhellur við hreiður er vel
þekkt fyrirbrigði í fuglaheiminum,
sérstaklega meðal spörfugla.5 Vana-
lega er um að ræða fugla af sömu
tegund, oftast ungfugla úr fyrra
varpi þess pars sem nýtur hjálpar.
Slík aðstoð er einna algengust
meðal spörfugla í hitabeltislöndum
sem verða margir kynþroska mun
seinna en spörfuglar á norðlægari
slóðum en langlífari. Aðstoð fugls af
annarri tegund er sjaldgæfara fyrir-
brigði en þó eru ýmis dæmi þekkt
erlendis frá5,6, jafnvel meðal svart-
þrasta. Í einu tilviki aðstoðaði svart-
þrastarkarl við hreiður söngþrasta
Turdus philomelos.7 Í öðru var karl-
fugl svartþrastar hjálparhella svart-
þrastarpars.8 Slíkir hjálparkokkar
hafa hingað til verið óþekktir hjá ís-
lenskum spörfuglum og engin rituð
heimild um slíkt atferli.
Ýmsar tilgátur hafa verið settar
fram af hverju hjálp við hreiður
eigi sér stað. Fræðimenn hafa leitað
eftir þróunarlegum skýringum á
fyrirbrigðinu. Ýmsar ástæður hafa
verið kallaðar til sögunnar; (1) að
hjálparhellan öðlist betri vörn gegn
ræningjum; (2) fuglarnir öðlist ein-
hverja aðra reynslu sem komi til
góða síðar; (3) aðstoð við skylda
fugla, einkum foreldra, komi
hjálparhellunni til góða enda ung-
arnir skyldir honum; (4) hjálpar-
hellan erfi óðal foreldranna sem býr
væntanlega yfir góðum eiginleikum
því þar hefur áður náðst að ala upp
unga.9,10 Nýlegar rannsóknir sýna
að hjálparhellur koma ekki aðeins
ungum til góða því lífslíkur full-
orðnu fuglanna batni líka.11
Þessar skýringar eiga fyrst og
fremst við fugla sem hjálpa for-
eldrum sínum. Tilgátur (1), (3) og
(4) gilda klárlega ekki um þetta
tilvik. Þar eð enginn kvenfugl
af sömu tegund var til staðar má
telja líklegt að svartþrösturinn hafi
valið næstbesta kostinn, að hjálpa
til við hreiður nágrannanna, skógar-
þrastanna. Með því aflaði svart-
þrösturinn sér ákveðinnar reynslu
við uppeldi og fæðuöflun handa
ungum sem gæti komið honum
til góða síðar þegar hann parast
kvenfugli af eigin tegund með
varp í huga. Tilgáta (2) gæti því átt
við á þann hátt að svartþrösturinn
hafi öðlast betri varpreynslu sem
kæmi honum til góða síðar. Á hinn
bóginn hefur svartþrösturinn eytt
dýrmætri orku við að sinna fóðrun