Bókasafnið - 01.06.2015, Side 39

39
Bókasafnið 39. árg. 2015
sviði, þar sem efni er upprunalega stafrænt, þýðir að söfnin
þurfa að nýta sér upplýsingatæknina og varðveislulausnir
hennar. Margt þarf að hafa í huga er lýtur að yfirfærslu hljóðs
og myndar á stafrænan miðil þegar kemur að mati á efni og
varðveislu þess. Þrátt fyrir aðgengi og lýsigögn þurfa lýsandi
upplýsingar að vera í samhengi og í takt við tíðarandann og
það þarf að vera hægt að skiptast á og nota fjölbreytt athuga-
semdakerfi með þátttöku notenda til að bæta þær. Jafnframt
er nauðsynlegt að geta fylgst með endurnotkun efnis, geta
notað tólin sem bjóðast til að varðveita efnið og fylgjast með
að réttindi séu virt (Addis o. fl., 2010).
Stafræn varðveisla tryggir aðgang að menningararfinum en
slíku aðgengi er ógnað af stöðugum breytingum og framför-
um á sviði tækni og skipulags. Einmitt vegna þessara stöðugu
framfara (til dæmis tæknilegrar úreldingar) þarf að horfa á
stafræna varðveislu sem stöðugt verkefni. Það þarf að hafa í
huga að stafrænn miðill er ekki endanleg lausn sem tryggir ei-
líft aðgengi að efni þar sem hann er mjög viðkvæmur. Evens
og Hauttekeete (2011) nefna tvær ástæður fyrir því. Annars
vegar takamarkað æviskeið eða stutt geymsluþol og hins
vegar tæki og hugbúnað sem úreldist hratt.
Stafræn varðveisla í eitt skipti er ekki endanleg lausn. Staf-
ræn varðveisla krefst þess að stöðugt sé fylgst með aðferðum,
innviðum og venjum við verndun stafrænna gagna. Yfirfærsla
(e. migration) og endurgerð (e. emulation) eru tveir megin-
þættir í langtímavarðveislu stafrænna gagna. Stafræn yfir-
færsla felst í að flytja innihald (skrár) grunns frá einum vélbún-
aði og hugbúnaði til annarra kynslóða vélbúnaðar og hugbún-
aðar sem byggja á núverandi eða framtíðarkerfi í stafræna
endurgerðarferlinu (Evan og Hauttekkete, 2011).
Það þarf að tryggja að stafrænar geymslur séu aðgengilegar
safni fyrir langtímavarðveislu hljóðs. Söfn sem eru með staf-
ræna varðveislugrunna (geymslukerfi, safnagrunna) verða að
vera fjárhagslega stöðug og fylgja bestu aðferðum til að stýra
gögnum hverju sinni. Slík söfn hagnast á að taka þátt í þróun,
starfi, og vera hluti af kerfi sem snýr að varðveislu stafrænna
gagna. Best er að móta stefnu um varðveislukerfi (grunns)
stafrænna gagna og kanna þörfina fyrir varðveisluhætti nýrra
miðla sem eru eingöngu til sem stafrænt efni og þess efnis
sem er yfirfært af eldri formum.
Koma þarf á fót stafrænum útibúum (e. consortial digital
repositories) og samvinnu stofnana og þróa líkön fyrir ný verk-
efni. Með því er hægt að spara tíma og fjármuni. Þróa þarf að-
ferðir, gera prófanir og gefa út leiðbeiningar fyrir millifærslu
(e. interchange) stafræns hljóðs á milli geymslna, stofnana og
kerfa. Slík verkaskipting og gagnkvæm millifærsla fæli í sér
blöndu af umbúðum stafræns efnis, siðareglum fyrir yfirfærslu
(e. transfer) og skilvirkum samskiptum milli sendanda og mót-
takanda. Þessi skipting eða víxlun á innihaldi er mikilvæg
vegna þess að efnið verður mögulega ekki í ævarandi umsjá
stofnunar og varðveislugrunns þar sem þær starfa hugsanlega
ekki að eilífu. Líkan þessa lífshlaups (e. life cycle model) staf-
rænna gagna verður að fela í sér möguleikann á að færa staf-
rænt gagn (skrá) úr einu safni eða safnakerfi í annað til áfram-
haldandi varðveislu og notkunar (Council on library and in-
formation resources and Library of Congress, 2012).
Það þarf að hefja markvissa vinnu við yfirfærslu af eldri
formum hljóðs og myndar á safni RÚV sem og annars staðar
þar sem þess er þörf. Líklega er það rétt að þessi miðill, hljóð
og mynd, hefur ekki hlotið sömu athygli og önnur menning-
arverðmæti þótt svo hann eigi ekki síður rétt á og tilkall til
hennar. Nú þegar eru til frumrit stafrænna skráa hljóðs og
myndar á RÚV og því er komin reynsla á framleiðslu, skrán-
ingu og varðveislu slíkra gagna og því ekkert að vanbúnaði.
Mikilvægt er að hafa ávallt þessa yfirfærsluhugsun í huga svo
að geyma megi þessi menningarverðmæti til framtíðar því að
enginn miðill er forgengilegur. Að lokum má velta því fyrir sér
hvernig best sé að varðveita stafrænar skrár; á hörðum disk-
um, stafrænum böndum, blu-ray diskum, í skýinu eða annars
staðar.
Abstract:
This article discusses audio-visual digitization. Digitizing
materials is a race against time in order to save the cultural
heritage which is preserved on tape, band or other mortal
forms. The current situation in RUV, the Icelandic National
Broadcasting Service, and the main topics of discussion on
the matter will be explained in the article. The main risk
factors will be addressed, such as time, obsolescence, large
numbers of materials, degradation and preservation of digital
records.
Heimildir
Addis, M., Allasia, W., Bailer, W., Boch, L., Gallo, F. og Wright, R. (2010). 100
million hours of audiovisual content: digital preservation and access in
the PrestoPRIME Project.
Sótt af http://eprints.soton.ac.uk/271071/1/AddisDPIF2010.pdf.
Casey, M. (2015). Why media preservation can´t wait: The gathering storm.
IASA-Journal, 44, 14-22.
Council on library and information resources and Library of Congress. (2012).
The Library of Congress national recording preservation plan. sótt af
http://www.loc.gov/today/pr/2013/files/pub156.pdf
Evens, T. og Hauttekeete, L. (2011). Challenges of digital preservation for
cultural heritage institutions. Journal of Librarianship and Information
Science, 1–9.
Gabler, S. (2015). Virtual media in an OAIS-enabled enviroment.
IASA Journal, 44, 74-84.
Kummer, J., Kuhnle, P., Gabler, S. (2015). Broadcast archives: Between
productivity and preservation. IASA-Journal, 44, 29-40.
Lynch, C. (2011). Aligning national approaches to digital preservation.
Atlanta: Educopia Institute Publications, 309-320. Sótt af http://www.cni.
org/wp-content/uploads/2014/07/Aligning_National_Approaches_to_
Digital_Preservation.pdf.
Lög um Ríkisútvarpið, fjölmiðil í almannaþágu nr.23/2013.
Lög um skylduskil nr. 20/2002.
RÚV. (2014). Ársskýrsla Safnadeildar RÚV.