Bókasafnið - 01.06.2015, Blaðsíða 8

8
Bókasafnið 39. árg. 2015
birtingar á skráningarfærslum. Það nýtist hvorki vel til að
geyma gögn né endurheimta þau í leitum. Það hefur þjónað
sínum tilgangi í nær hálfa öld, en er til trafala í nútíma gagna-
söfnum.
Starfshópur um framtíð bókfræðistjórnunar (Working Gro-
up of the Future of Bibliographic Control, 2008) á vegum Li-
brary of Congress kvað upp úr um það í skýrslu sinni að mark-
sniðið væri ónothæft til framtíðar. Það er hvergi notað annars
staðar í upplýsingasamfélaginu og getur ekki átt samskipti
við aðrar gagnaveitur. Leitarvélar netsins skilja ekki gögn á
marksniði og þau heimtast illa eða alls ekki í leitarniðurstöð-
um þess. Starfshópurinn kallaði eftir því að Library of Con-
gress tæki upp nýtt snið fyrir bókfræðilegar upplýsingar sem
gæti haldið utan um bókfræðileg gögn af öllu tagi og jafn-
framt „talað við“ önnur gögn á Netinu. Margir frammámenn í
bókasafnasamfélaginu hvöttu eindregið til þess að nýta tækni
samtengdra gagna á merkingarvefnum til þessa verkefnis
(Coyle, 2012, bls. 8).
Í maí 2011 hleypti Library of Congress formlega af stokk-
unum verkefni um nýtt gagnasnið sem á að leysa marksniðið
af hólmi. Það á að taka mið af FRBR-líkaninu (Functional Re-
quirements for Bibliographic Records) og gera notkun nýrra
skráningarreglna, RDA (Resource Description and Access)
auðveldari, en samt sem áður á Bibframe að geta hýst alls
konar gögn á ýmsu sniði, óháð skráningarreglum. Öll skrán-
ing á að fara fram rafrænt á Netinu og hún á að vera í samræmi
við það sem gerist í upplýsingageiranum, en jafnframt að
þjóna sértækum þörfum bókasafna og upplýsingamiðstöðva.
Með Bibframe er stigið risastórt skref í átt til þess að gera
gögn bókasafna aðgengileg öllum á vefnum (Library of Con-
gress, 2012, bls. 3).
Skráning bókasafnsefnis hefur til þessa einkum tekið mið af
texta. Vandamálin sköpuðust þegar þurfti að fara að skrá efni
á öðru formi eins og hljóðrit, myndefni og margmiðlunarefni.
Þá þurfti að gera grein fyrir sama verkinu á mismunandi formi.
Englar alheimsins er til bæði sem hljóðbók, bíómynd og skáld-
saga auk þess sem tónlistin í myndinni er til á hljóðriti. Og
myndefni þarf að skrá bæði sem myndband og mynddisk
(DVD). Sama hljóðritið er til á ýmsu gagnasniði; sem plata,
snælda, CD-diskur, mp3-diskur og jafnvel á stafrænu formi á
Netinu. Hvorki skráningarstaðall bókasafna né marksniðið
ráða vel við að halda utan um þetta efni. Fyrir talsvert mörg-
um árum var „the multiple version problem“ eða „mulver“
mikið rætt meðal skráningarfólks. Menn voru í óvissu um
hvaða leið væri best að fara og hvernig heppilegast væri að
meðhöndla þessi mismunandi form bæði í skráningu og í
leitarniðurstöðum. Í kjölfarið var farið að huga að öðrum
lausnum, en þær marka upphafið að þessum breytingum yfir
í samtengd gögn á Netinu (Coyle, 2012, bls. 7). FRBR-líkanið
sem kom fram árið 1998 á vegum IFLA er einmitt tilraun til að
taka á þessum vanda (IFLA Study Group on the Functional
Requirements for Bibliographic Records, 1998). Það felur í sér
róttækar breytingar á framsetningu efnis og flest nýleg bóka-
safnskerfi taka mið af því, einnig leitargáttir á borð við Leitir.
Merkingarvefurinn og samtengd gögn
Eitt megineinkenni merkingarvefsins er hvernig upplýsingar
eru bútaðar niður í smæstu einingar, þær merktar og skil-
greindar þannig að hægt er að nota þær í alls konar mismun-
andi samhengi, tengja á ótal vegu. Bókasafnsskrár tengja nú
þegar yfir í utanaðkomandi gögn. Tiltölulega einfalt er að setja
mynd af bókarkápum í skráningarfærslur og það er gert í
Leitum. Í Gegni er markvisst tengt við rafrænt efni beint úr
bókasafnsfærslum. Þá getur notandi smellt á tengil sem færir
hann beint í heildartexta eða höfundarupplýsingar, efnisyfirlit
eða umfjöllun um efnið. Í mörgum tilfellum er skráningu hald-
ið í lágmarki, en í staðinn vísað í fyllri upplýsingar á vefnum.
Það á við um skráningu á myndefni, en þar er ævinlega tengt í
slóð á Internet Movie Database þar sem er að finna mjög ítar-
legar upplýsingar um leikara og aðra aðstandendur kvik-
mynda. Þessi tækni – að tengja í utanaðkomandi efni – hefur
ýtt undir hugmyndina um að færa bókasöfnin úr geymslum
sínum yfir á vef samtengdra gagna. Þá geta aðrir nýtt sér gögn
safnanna, en ekki eingöngu á forsendum safnanna, heldur
munu gögnin verða samofin öðrum gögnum í umhverfi not-
andans (Coyle, 2012, bls. 8).
Þegar upplýsingarnar og gögnin færast upp í „skýin“ mun
þjónusta bókasafnanna einnig færast þangað. Söfnin munu
ekki búa til sitt eigið ský, heldur verða söfnin og vefurinn ein
samofin heild. Flest þau bókasafnskerfi sem nú eru í burðar-
liðnum gera ráð fyrir því að gögn safnanna séu geymd í stórum
gagnaverum eða gagnaskýjum. Bókasafnskerfið Alma, sem
ExLibris stendur að og nokkuð hefur verið kynnt hér á landi
sem hugsanlegur arftaki Gegnis, gerir ráð fyrir því.
Í sænsku þjóðbókaskránni Libris, sem er samskrá nokkurra
safna, hefur verið unnið að því á undanförnum árum að þróa
nýtt lýsigagnasnið. Þar er marksniðið ekki lengur notað til
skráningar. Tekin hefur verið upp samræmd lýsigagnaskráning
fyrir öll gagnasöfn á vegum safnsins í einum og sama grunnin-
um og efnið skráð sem samtengd gögn (Malmsten, 2013).
Marsniðið lúrir þó á bakvið því það þarf að vera hægt að flytja
gögnin á milli skráningarsniða. Forvígismenn verkefnisins telja
að marksniðið sé þeim mikill fjötur um fót. Ef Landsbókasafn
Íslands – Háskólabókasafn færi svipaða leið yrði sama skráning-
arsniðið notað fyrir Gegni, Skemmuna, geymslusafnið Rafhlöð-
una, Tímarit.is og Bækur.is. Það kæmi í veg fyrir mikinn tvíverkn-
að og myndi einfalda allt utanumhald um kerfin. Einn aðal-
kosturinn er þó tengslin sem hægt er að mynda við önnur
gagnasöfn, til dæmis í Wikipediu, gögn minjasafna og ætt-
fræðigagnasöfn. Þess má geta að Svíar urðu fyrstir til að setja
sín bókfræðigögn fram sem opin, samtengd gögn (e. Linked
Open Data, LOD).
Framtíð bókfræðistjórnar – samtengd gögn
Nær öll þróunarverkefni í skipulagningu þekkingar lúta að bók-
fræðilegri stjórn og alþjóðlegri samvinnu. FRBR-hugtakalíkanið
felur í sér róttækar breytingar á eðli bókfræðilegrar lýsingar.
Nýjar skráningarreglur, RDA hafa víða verið teknar í notkun og
hér á Íslandi er hafinn undirbúningur að upptöku þeirra. Til-
gangurinn með þessum verkefnum er að gera bókfræðigögn