Fréttatíminn - 22.01.2016, Blaðsíða 18

„Ég vildi eiga þau
fyrir nágranna“
Fimmtudaginn 28. janúar mun Páll Biering
dósent í geðhjúkrun kynna verkefni si
á
Grikklandi í lok síðasta árs. Þar starfaði hann
í fló
amannabúðum norska Rauða krossins
í Idomeni, smábæ við landamæri Makedóníu
og vei
i fló
afólki sálfélagslegan stuðning
og þjálfaði sjál…oðaliða gríska Rauða krossins.
Sálfélagslegur stuðningur við flóafólk
á Grikklandi
Fyrirlesturinn verður haldinn í húsi
Rauða krossins, Efstaleiti 9 kl. 8.30-9.30
Allir velkomnir
Skráning á raudikrossinn.is
H
V
ÍT
A
H
Ú
S
IÐ
/
S
ÍA
–
1
6–
02
25
Þótt Þjóðernispopúlismi sé orðinn ansi rótgróinn í evrópskum
stjórn málum getur reynst örðugt að skilgreina fyrirbærið. Hreyf­
ingarnar eru enda alls konar, byggja gjarnan á aðstæðum í hverju
landi fyrir sig sem geta verið æði ólíkar, hverfast því oft um jafnvel
gagnstæða hagsmuni milli landa. Að sumu leyti er popúlismi jafn­
vel frekar aðferð við að stunda stjórnmál, leið til þess að fá fólk
til fylgilags við tiltekinn flokk eða málefni. Þó er hægt að tína til
tíu einkenni sem sammerkt auðkenna flestar hreyfingar þjóðernis­
popúlista í Evrópu nú um stundir.
Augljósast af öllu er það, að þjóðernispopúlistar berjast gegn
fjölmenningu og vilja stöðva eða allavega takmarka verulega straum
innflytjenda.
Í öðru lagi hrífast þeir af sterku yfirvaldi fremur en miklu dreif­
ræði og upphefja gjarnan hinn sterka leiðtoga – sem oft er álitinn
eiga í sérstökum tengslum við almenning, að hann skynji betur en
aðrir aðstæður, þrár og langanir hins almenna manns, nokkuð sem
elítan sé dottin úr tengslum við.
Í þriðja lagi færa popúlistar gjarnan fram einfaldar lausnir við
flóknum úrlausnarefnum.
Í fjórða lagi fylgir popúlisma oft siðaboðskapur fremur en praktísk
nálgun. Þeir kippa sér líka minna en margir aðrir upp við mótsagnir,
svo sem þá að lækka skatta en snarauka um leið velferðarþjón­
ustuna. Ætla þess heldur að vera öllum allt.
Í fimmta lagi er þjóðernispopúlismi yfirleitt útilokandi. Greint
er á milli okkar sem tilheyrum samfélaginu og hinna sem standa,
eða ættu að standa, fyrir utan hinn skilgreinda hóp. Hverjir þessir
hinir eru geta til að mynda verið innflytjendur, hælisleitendur,
þjóðernisminnihluti, trúarminnihluti og jafnvel stjórnmálaelítan. Í
umræðunni eru þessir hinir – hverjir svo sem þeir eru hverju sinni
– gjarnan gerðir að óvinum sem ógni okkur, einkennum okkar og
menningu eða misnoti okkur svo sem með aðgangi að velferðarkerfi
okkar.
Í sjötta lagi búa popúlistar gjarnan til elítu úr andstæðingum
sínum sem þeir síðan snúast gegn. Þetta gera þeir oft jafnvel þótt
þeir sjálfir komi úr ríkmannlegri uppruna en hin tilbúna elíta. Popúl­
istar telja sig tala í nafni fólksins, almennings. Greina gjarnan á milli
heiðarlegs almennings og spilltrar elítu.
Í sjöunda lagi segjast þeir oft í orði kveðnu vera frjálslyndir en
reynast þó yfirleitt aðhyllast verndarstefnu, til að mynda í milli­
ríkjaviðskiptum – sér í lagi með landbúnaðarvörur. Þeir notfæra sér
gjarnan áföll á borð við efnahagskrísur til að koma verndarstefnu
sinni í framkvæmd.
Í áttunda lagi höfða þeir gjarnan fremur til tilfinninga heldur en
kaldrar rökhyggju. Þekkja oftast það – sem til að mynda kom fram í
rannsókn bandaríska félagssálfræðingsins Drew Weston – að þegar
tilfinningar takast á við kalda staðreyndarökhyggju í stjórnmálaum­
ræðum þá vinna þeir yfirleitt umræðuna sem beita fyrir sig tilfinn­
ingarökum.
Í níunda lagi eru popúlistar oft refsiglaðir í glæpamálum og vilja
fremur auka við löggæslu og viðurlög.
Að lokum er popúlistum í Evrópu yfirleitt uppsigað við Evrópusam­
bandið. Sumir vilja brjóta það upp á meðan aðrir vilja aðeins vinda
ofan af Evrópusamrunanum.
Skilgreiningin gæti því samandregin verið einhvern vegin svona:
Hægri þjóðernispopúlistar eru yfirleitt andsnúnir breytingum. Þeir
eru siðboðandi andstæðingar Evrópusambandsins, innflytjenda og
elítunnar. Þeir trúa á sterkan innblásinn leiðtoga, eru verndarar inn­
lendrar framleiðslu, laga og reglna og hafa efasemdir um fjölmenn­
ingu. Þeir greina skýrt á milli „okkar“ og „hinna“, bjóða einfaldar
lausnir við flóknum úrlausnarefnum og kippa sér ekki upp við innri
mótsagnir.
hverfin og þegar hlutfall þeirra var
orðið of hátt að mati þeirra sem
fyrir voru flúðu þeir innfæddu
úr hverfunum, það er að segja sá
hluti sem hafði á því ráð. Og svo,
þegar hefðbundin borgarhverfi
breyttust með þessum hætti í nær
hreinræktuð innflytjendahverfi,
virtust borgaryfirvöld víða missa
áhugann á að halda þeim við. Þar
með urðu til gettó. Samgangur
innflytjenda og innfæddra var af
þessum sökum víða lítill. Skortur
á aðlögun sem birtist í hálfgildings
aðskilnaðarstefnu milli menn-
ingarhópa leiddi svo af sér gagn-
kvæma tortryggni sem aftur leiddi
til aukinna árekstra og átaka.
Smám saman fóru fasískar hug-
myndir sem kraumað hafa í huga
margra Evrópubúa að fljóta aftur
upp á yfirborð stjórnmálanna.
Við þessar aðstæður varð vita-
skuld stutt í að óprúttnir stjór-
nmálamenn færu að ala á ótta í
garð útlendinga; sögðu fjölmenn-
ingu ógna vestrænni menningu
sem bæri höfuð og herðar yfir aðra
menningarheima, suma hverja
æði framandi sem opni jafnvel fyr-
ir pyntingar, þrælahald, kvenna-
kúgun, hommahatur, gengjavæð-
ingu og misþyrmingu á kynfærum
kvenna – líkt og hollenski heim-
spekingurinn Paul Cliteur orðaði
það. Hér er kominn sá menningar-
legi rasismi sem aðgreinir þjóðern-
ispopúlista nútímans frá fasistum
fyrri tíðar.
Önnur bylgjan
Næsta bylgjan í framgangi hægri
sinnaðra þjóðernispopúlista í
Evrópu náði hámarki við fall
Berlínarmúrsins og í aðdraganda
stækkunar Evrópusambandsins.
Þá fóru á flug hreyfingar á borð við
Frelsisflokk Jörg Haider í Austur-
ríki, Flæmska blokkin í Belgíu,
Alþýðuflokkur Sviss og Norður-
bandalagið á Ítalíu, svo nokkrir
flokkar séu nefndir. Hér má líka
nefna Frelsisflokk Geert Wilders
í Hollandi sem tók við af lista Pim
Fortyn en sérstaða þeirra hol-
lensku var að segjast málsvarar
hins niðurlenska frjálslyndis,
gegn umburðarleysi múslima. Svo
virtist hins vegar sem frjálslyndið
afmarkaðist þá aðeins við það sem
þegar væri viðurkennt innan-
lands og einkenndi núorðið Hol-
land, semsé hvað varðaði kynlíf
og vímuefni, en takmarkaðist við
viðhorf annarra menningarheilda
sem féllu utan við hið skilgreinda
frjálslyndi.
Annars var þetta líka tími her-
skárra snoðinkolla, svo sem í
Bretlandi, Þýskalandi og út um
Skandínavíu, marserandi í her-
mannaklossum, æpandi nasísk
heróp og skartandi fasískum
táknmyndum, svo sem svastíku,
tattúum og Þórshamri. Önnur
bylgjan reis semsé að hluta til í
andstöðu við austurstækkun Evr-
ópusambandsins. En þeim megin
komu einnig fram margar mjög
svo ofbeldisfullar hreyfingar, svo
sem á borð við Jobbik-hreyfinguna
fyrrnefndu í Ungverjalandi.
Sumir flokkanna sem komu
fram á þessum tíma voru bara
bulluflokkar – hoolíganar, eins og
til að mynda Breski þjóðarflokk-
urinn. Þessir flokkar fengu ekki
inni í almennri umræðu og lifðu á
jaðrinum og höguðu sér sem slíkir.
Það breyttist ekki fyrr en með
þriðju kynslóðinni.
Á þessum tíma varð líka afger-
andi umbreyting á popúlistaflokk-
um Skandínavíu. Pía Kærsgaard,
sem hafði verið næstráðandi hjá
Mogens Glistrup, fór fyrir Danska
þjóðarflokknum sem sagði skilið
við skattabaráttuna og einbeitti
sér þess í stað að því að ala á
andúð í garð innflytjenda. Líkt og
í Danmörku færði leiðtogi norska
Framfaraflokksins, Carl I. Hagen,
pólitík sína nær miðju í efnahags-
málum og til varnar hinu norska
velferðarkerfi sem stæði ógn af
innflytjendum.
Sú þriðja
Þriðja bylgja þjóðernispopúl-
isma í Evrópu reis svo samhliða
fjármálakrísunni haustið 2008.
Flokkarnir fóru þá enn frekar
að fikra sig nær miðjunni og því
ásættanlega. Lögðu frá sér fas-
istatáknin, klæddu sig í jakkaföt
og settu upp skartbindi. Skýr-
asta umbreytingin varð kannski í
Bretlandi þegar Breski sjálfstæðis-
flokkurinn (UKIP) tók við af tann-
lausu bullunum í Breska þjóðar-
flokknum (BNP). Í Frakklandi varð
Þjóðarfylkingin svo líka öllu mýkri
ásýndum undir stjórn Marine Le
Pen, dóttur stofnandans.
Í Ungverjalandi náði framan-
greindur Viktor Orbán, leiðtogi
Fidez, völdum en þrátt fyrir skýra
fasíska stjórnarhætti þótti hann
bara hófsamur í samanburði við
brúnstakkana í Jobbik-hreyfing-
unni. Meðal áhrifa þess má nefna
að meðhöndlun flóttamanna í
Ungverjalandi hefur undanfarið
verið talin brjóta öll vestræn við-
mið um mannréttindi.
Í Búlgaríu sótti fasistaflokkurinn
Árás í sig veðrið og Gyllt dögun í
Grikklandi er jú bara hreinrækt-
aður nasistaflokkur. Grikkland er
raunar sérdeilis áhugavert dæmi
því þar náðu vinstri popúlistar
enn meiri árangri eins og
Nigel Farage, leiðtogi Breska
sjálfstæðisflokksins (UKIP). Í
þriðju bylgju þjóðernispopúl-
ismans tóku fágaðri öfl víða
við af snoðinkollasveitum sem
áður skreyttu sig nasískum
táknum. Ein skýrasta umbreyt-
ingin varð í Bretlandi þegar
UKIP tók við af tannlausu bull-
unum í Breska þjóðarflokknum
(BNP). Þjóðernispopúlískar
hreyfingar geta verið mismun-
andi milli landa og stundum
lenda þær í andstöðu hver við
aðra, eins og til að mynda á
við um UKIP sem neitaði að
vinna með frönsku Þjóðarfylk-
ingunni eftir stórsigur beggja í
Evrópuþingskosningum 2014,
sökum þess að þeir frönsku
væru rasískar þjóðernisbullur,
nokkuð sem UKIP vildi ekki
láta bendla sig við.
Vladimir Putin og Viktor Orbán: Á umliðnum árum hafa
nokkur ríki, einkum í Austur Evrópu, borist af braut þess
frjálslynda lýðræðis sem þau færðust til eftir fall kommún-
ismans og yfir í átt að auknu alræði og harðstjórn. Lengst
inn á þá hálu braut hafa gengið þeir Orbán í Ungverjalandi
og Pútin í Rússlandi. Báðir hafa þeir látið breyta stjórnar-
skrá landa sinna eftir eigin höfði og nokkuð umbúðalaust
í viðleitni til þess að auka við eigin völd. Nú virðist sem skoð-
anabróðir þeirra í Póllandi, Jaroslaw Kaczynski, hafi lagt
upp í samskonar vegferð. Þrengt hefur verið að mannrétt-
ingum í öllum ríkjunum þremur og sumum þykir sem lýð-
ræðinu og réttarríki landanna sé ógnað. Því hefur Evrópu-
sambandið nýlega hafið fordæmalausa athugun á því hvort
Pólland uppfylli áfram kröfur þess um virkni réttarríkisins.
Teboðshreyfingin í Bandaríkjunum einkennist af viðlíka
þjóðernispopúlisma og víða var við lýði í Evrópu. Ásamt
því að stemma stigu við komu innflytjenda en halda um
leið úti viðamiklum hernaðarumsvifum erlendis studdu
bandarískir ný-íhaldsmenn trúboð í skólum en vildu
banna bæði fóstureyðingar og giftingar samkynhneigðra.
Nafnið vísaði til mótmæla í höfninni Boston árið 1773
gegn aukinni skattheimtu Englendinga á tei.
Tíu einkenni
18 | fréttAtÍminn | Helgin 22. janúar-24. janúar 2016