Morgunblaðið - 15.12.2016, Qupperneq 60

60
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. DESEMBER 2016
Jólaskeið ERNU 2016 og
servíettuhringur ársins
Íslensk hönnun og smíði síðan 1924
ERNA
Skipholti 3 – Sími 552 0775 – erna.is
GULL- OG SILFURSMIÐJA
Verð 12.500,-
Verð 21.500,-
BakhliðSkeiðin er hönnuð af
Ragnhildi Sif Reynisdóttur,
gullsmið og hönnuði
Jólasöfnun
Mæðrastyrksnefndar Reykjavíkur er hafin
Það hefur sýnt sig að á erfiðum tímum stendur
íslenska þjóðin saman og sýnir stuðning,
hver og einn eftir bestu getu.
Hægt er að leggja framlög inn á reikning
nr. 0101-26-35021, kt. 470269-1119
Einnig er opið fyrir síma á skrifstofutíma
s. 551 4349, netfang: maedur@simnet.is
BÆKUR
Sem betur fer hef ég sloppið áfalla-
laust frá ferðum mínum á þetta
magnaða fjall. Eina óhappið var
þegar kona, sem var í hópnum mín-
um, rann niður fönnina efst. Þessi
kona var mjög vön útivist og reynd
skíðakona. Maður úr hópnum tók
sig án fyrirvara út úr línunni og
renndi sér niður snarbratta hlíðina
á skónum. Samt var ég búinn að
banna það stranglega. Konan fylgdi
á eftir og ákvað að renna sér á eftir
honum niður fönnina. Það fór þann-
ig að hún missti fótanna og rúllaði
eins og steinn niður brekkuna. Það
var slæm tilfinning að horfa á eftir
henni. Hún rispaðist illa á höndum
og fótum en slapp að öðru leyti með
skrekkinn. Ég man hvað ég varð
glaður þegar ég sá að hún var lif-
andi en um leið varð ég ofboðslega
reiður yfir því að þau skyldu hafa
óhlýðnast fyrirmælum mínum.
Þetta er eina skiptið sem ég hef
skammað farþega mína og atvikið
situr alltaf í mér. Ég hef alltaf verið
mjög meðvitaður um það að sem
fararstjóri er ég með líf fólks í
höndunum, ekki ósvipað og í starfi
mínu sem hjarta- og lungnaskurð-
læknir
Ég held að ég sé ekki mjög
strangur sem fararstjóri en samt
ákveðinn. Í jöklagöngum og fjall-
skíðaferðum vil ég t.d. ekki að fólk
taki fram úr mér. Á Herðubreið er
full ástæða til að fara varlega.
Þarna varð dauðaslys á þeim tíma
þegar ég fór sem oftast á fjallið
þegar Austurríkismaður lagði í
klettabeltið á röngum stað og hrap-
aði og dó. Ég get ekki hugsað þá
hugsun til enda ef þetta hefði gerst
á minni vakt.
Ég hef gætt vel að öllum grund-
vallarreglum í fjallaferðum. Á ferð-
um mínum með Austurríkismenn,
Svisslendinga og Þjóðverja hafði ég
stundum fjallamenn með mikla
reynslu úr Ölpunum og víðar. Af
þeim lærði ég svokallað Alpen-
tempo sem gengur út á það að fara
tiltölulega rólega af stað og halda
jöfnum hraða. Ég lærði einnig af
þeim ýmsar fjallareglur, hvernig
maður sýnir fjallinu virðingu. Ég
hef haldið það í heiðri að reyna að
koma hópnum mínum öllum upp á
topp. Ef einhver er
illa fyrirkallaður verð-
ur hann að gera það
upp við sig áður en
lagt er af stað hvort
hann treystir sér í
gönguna eða ekki. Ég
reyni að forðast þá
stöðu að fólk gefist
upp í miðju fjalli og
mér hugnast illa að
láta hluta hópsins
bíða tímunum saman
meðan hinir eru að
ganga á toppinn. Fyr-
ir mér er hópurinn
sem heild aðalatriði
og ég lít á það sem velheppnaða
ferð ef allir ná toppnum. Það hefur
t.d. oft reynst vel að létta byrðar
þess sem á slæman dag og hægir á
öllum hópnum. Það eru ófá skiptin
sem ég hef gengið með einn bak-
poka á bakinu og annan framan á
mér. Sem betur fer hefur þessi tak-
tík nær alltaf gengið upp og ég held
að þeir sem ég ferðast með kunni
að meta það. En það hefur líka
hjálpað mér að vera læknir og geta
metið ástand fólks. Það gerðist ein-
mitt í einni ferðinni minni á Kverk-
fjöll að einn í hópnum, þaulvanur
fjallamaður, fann skyndilega fyrir
hjartsláttaróreglu og var við það að
gefast upp.
Ég tók púlsinn og fann strax út
að hann var kominn með svokallað
gáttatif. Þetta er óregla á hjartanu
sem ég fæst við daglega í vinnu
minni á spítalanum. Þá lá ekkert
annað fyrir en að snúa við með
hann, enda getur hjartað ekki dælt
af fullum krafti við slíkar aðstæður.
Í Sigurðarskála gekk ég á gesti og
gangandi og kannaði hvort einhver
væri á hjartalyfjum sem ég gæti
nýtt við gáttatifi. Við fundum tvær
töflur sem hægðu á hjartanu en
nægðu ekki til að koma því í réttan
takt. Daginn eftir fórum við því
með hann til Akureyrar. Ég fór
með hann á sjúkrahúsið þar og tók
af honum hjartalínurit. Síðan var
honum komið í takt með réttum
lyfjum.
Ég hef verið ótrúlega heppinn
sem fararstjóri. Það versta sem hef-
ur komið upp á með mína eigin far-
þega var þegar ég var með hóp við
Geysi. Einn farþeganna steig yfir
öryggislínuna við Strokk til að ná
betri mynd af hvernum að gjósa. Þá
kom kraftmikið gos í hvernum og
maðurinn brenndist illa á báðum
fótum. Hann fékk annars stigs
bruna. Þarna varð slys vegna þess
að reglum var ekki
fylgt. Ég gat hlúð
að honum og fór
síðan með hann í
sjúkrabíl til Reykja-
víkur. Þetta var síð-
asti dagurinn í hálfs
mánaðar ferð um
hálendið. Hann lá á
sjúkrahúsi í nokkra
daga og síðan bauð
ég honum að dvelja
heima hjá mér.
Seinna bauð hann
mér til Austurríkis
að heimsækja sig og
fjölskyldu sína og
sýndi þannig þakklæti sitt.
Mér er einnig minnisstætt þegar
ég kom að göngumönnum sem
höfðu lent í miklum háska í Kverk-
fjöllum. Þar voru á ferð fjórir verk-
fræðingar frá Renault-verksmiðj-
unum. Þeir höfðu farið í leyfisleysi
inn í íshellinn sem þá var stór og
mikilfenglegur. Það var gríðarlega
mikið í Volgu sem kemur undan
Kverkjökli. Skyndilega hrundi risa-
blokk úr jöklinum yfir mönnunum,
eins og stöðugt gerist. Ég var ný-
lagður af stað í ferð með minn eigin
hóp upp skriðjökulinn rétt ofan við
íshellinn og við sáum þegar þetta
gerðist. Það var eins og heilt ein-
býlishús hefði hrunið niður snar-
bratt stálið rétt hjá hópnum. Ís-
blokkin tvístraðist og stór klumpur
kastaðist yfir fót eins fjórmenning-
anna með þeim afleiðingum að hann
hlaut opið beinbrot. En það var öllu
alvarlegra að hann kastaðist út í
ískalda ána vegna flóðbylgjunnar
sem varð við hrunið. Hópurinn
minn var frá Austurríki. Ég var svo
heppinn að tveir í hópnum voru
þrautþjálfaðir skíðagönguhermenn
úr austurríska hernum. Þetta voru
líklega vönustu fjallamenn sem ég
hef nokkru sinni haft með mér í
ferð. Það var því ótrúleg tilviljun að
þeir skyldu einmitt hafa verið með
mér þennan afdrifaríka dag.
Við hlupum samstundis niður
jökulsporðinn og vorum komnir á
slysstaðinn nokkrum mínútum síð-
ar. Maðurinn var hálfur í ánni og
við sáum strax að ástand hans var
mjög alvarlegt. Við óðum þrír út í
ískalt vatnið sem náði okkur vel yfir
mitti og náðum honum á þurrt. Í
svona ísköldu vatni er hætta á of-
kólnum og hjartað getur hæglega
farið í lífshættulegar takttruflanir.
Hermennirnir útbjuggu á ör-
skömmum tíma sjúkrabörur úr
göngustöfum og reipi sem ég hafði
með mér. Ég bað strax um aðstoð
þyrlu. Við bárum manninn inn í
rútu sem var þarna skammt undan,
klæddum hann úr öllu og settum
hann í þurr föt. Beinið stóð út úr
fætinum og sandur og eðja var í
sárinu. Hann var mjög þjáður og ég
gaf honum morfín sem var þarna í
skálanum.
Þyrlan gat ekki komið okkur til
hjálpar vegna roks, þetta var
óvenju hlýr hnúkaþeyr sem stóð
niður af jöklinum úr suðurátt. Þór-
hallur Þorsteinsson, fóstri Sigurð-
arskála, var staddur á Egilsstöðum
og fylgdist vel með framvindunni.
Okkur þótti afar slæmur kostur að
fara með stórslasaðan manninn
landleiðina til Akureyrar, enda
ástand hans ekki gott og hætta á
sýkingu í brotið. Ég gat verkjastillt
manninn og hreinsað sárið en meira
var ekki hægt að gera. Það varð úr
að Þórhallur ákvað að freista þess
að koma á flugvél sinni og ná í hinn
slasaða. Þrátt fyrir stífan vind tókst
Þórhalli að lenda á flugvellinum í
Kverkfjöllum, sem er ekki fyrir
flughrædda, enda ekki sá sléttasti á
hálendinu. Við komum sjúklingnum
fyrir í vélinni. Ég varð að fara með
sem læknir og hlúa að honum á
leiðinni. Við gátum komið honum
fyrir í farangursrýminu. Sjálfur sat
ég í aðstoðarflugmannssætinu. Þeg-
ar við vorum að taka á loft sagði
Þórhallur að þetta gæti orðið
spennandi. Hann væri nýbúinn að
skipa um mótor í vélinni sem væri
tveggja manna. Hann tjáði mér
jafnframt að hann hefði aldrei tekið
á loft með vélina svona þunga frá
því að skipt var um mótorinn. Ég
benti honum á það í léttum dúr að
við værum að reyna að bjarga ein-
um manni en það mætti ekki leggja
undir þrjú mannslíf. Þórhallur er
algjör nagli, gaf allt í botn og upp
fór vélin með okkur þrjá í vélinni.
Stefnan var sett á Akureyri. Ferðin
þangað gekk vel en ég man samt
hvað sterkur hliðarvindurinn tók í.
Á flugvellinum beið sjúkrabíll og á
sjúkrahúsinu var byrjað á því að
draga manninn í lið, stilla brotin
saman. Svo fór hann í aðgerð. Hann
náði sér fljótt og vel. Þó að sárið
væri skítugt slapp hann við alvar-
lega beinsýkingu.
Eftir að maðurinn var hólpinn
fórum við Þórhallur aftur í loftið.
Hann ákvað að reyna að koma mér
aftur í Kverkfjöll, þar sem hópurinn
minn beið í rólegheitum, en þar var
næstum 20 stiga hiti í hnúkaþeyn-
um. Sú flugferð var ekki síðra æv-
intýr. Þórhalli tókst á ótrúlegan
hátt að finna gat á milli skýjanna til
að koma flugvélinni niður. Hann
skilaði mér í Sigurðarskála og hélt
svo til Egilsstaða eftir gott dags-
verk. Við Þórhallur urðum eftir
þetta miklir mátar.
Við björgunaraðgerðirnar og allt
umstangið eyðilögðust föt og
göngustafir brotnuðu. Á þessum
tíma var Albert Guðmundsson kon-
súll Frakklands á Íslandi en um leið
iðnaðarráðherra. Ég hringdi í Al-
bert og sagði að mér þætti skítt ef
Þórhallur fengi ekki að minnsta
kosti greitt bensínið fyrir björg-
unarafrek sitt. Þá hefðu nokkrir
farþega minna orðið fyrir tjóni þeg-
ar föt og göngustafir skemmdust.
Það þurfti ekki að fylla út neina
beiðni. Albert hringdi umsvifalaust
til Frakklands og tryggði að menn
fengju greiddan kostnaðinn. Ég
þekkti Albert ekkert á þessum tíma
en dáðist að því hve fljótur hann
var að bregðast við. Þetta tók örfáa
daga. Við fengum einnig kveðjur og
þakkir frá Renault-verksmiðjunum
og aðstandendum mannanna.
Það var ótrúleg heppni að við
skyldum vera á svæðinu þegar
þetta gerðist.
Lífsháski í Kverkfjöllum
Tómas Guðbjartsson, hjartaskurðlæknir og prófessor, er einn af reyndari fararstjórum Íslendinga. Hann býr að yfirburðaþekk-
ingu á Kverkfjöllum og Herðubreið. Í bókinni Fólk á fjöllum eftir Reyni Traustason segir hann ásamt fimm öðrum sögu af æv-
intýrum og svaðilförum í óbyggðum Íslands. Hér er gripið ofan í sögu Tómasar.
Ljósmynd/Ólafur Már Björnsson
Áfallalaus Tómas Guðbjartsson í skíðaferð í Frakklandi. Í baksýn til hægri á myndinni glittir í Matterhorn.