Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.10.1978, Blaðsíða 26

Bardenfleth var settur amtmaður í suðuramti og jafn-
frarrt stiftamtmaður 1837: Hann óskaði eftir því við
landlækni að hann gerði áætlun um stofnun almenns
sjúkrahúss á Islandi. Landlæknir gerði að vísu þessa
áætlun, en virðist hafa gert hana með hangandi hendi
og skilaði henni til amtmanns óundirskrifaðri. Sumarið
1838 flutti Bardenfleth svo frumvar]i um endurbót og
Iretri skipan spítala á Islandi og hagaði hann svo orð-
um sínum að hvergi var að sjá að landlæknir hefði þar
nærri komið. Undirteklir embættismannafundarins
urðu hinar dræmustu. „Af umræðum og nefndaráliti
verður ekki betur séð en samkomulag hafi helst orðið
um að vilja hvort tveggja í senn: sleppa og halda þeirri
skipun holdsveikraspítalanna sem var.“
Bardenfleth hvarf af landi hrott 1841 án þess að mál-
ið hefði komist á hreyiingu. En nú kemur til sögunnar
ungur læknir að nafni Jón Hjaltalín. Hann lauk námi
í Kaupmannahöfn 1837 og skömmu eftir lieimkomuna
var honum hoðið Arnessýslulæknishérað, en með slík-
um kjörum að hann hafnaði. Jón Hjaltalín gengur strax
í lið með þeim sem vildu að stofnað yrði almennt
sjúkrahús rekið af ríkinu. Þessir menn voru að vísu fá-
ir og andstaðan hörð. Jón Thorstensen landlæknir
verður sífelll afturhaldssamari með árunum, en fram-
farahugur nafna hans Hjaltalín að sama skapi mikill.
Árið 1855 verður Jón Hjaltalín landlæknir eftir dauða
Jóns Thorstensen. Landlæknir kemst skömmu seinna á
þing og þá eflist honum máttur til baráttunnar. Barátt-
an er þó mjög erfið vegna skilningsleysis Alþingis og
svo kemur að Jón gefst upp á að biðla til stjórnarinnar
í sjúkrahúsmálinu. Þann 6. okt. 1863 er loksins eitl-
hvað gert í málinu, en þá er stofnað félag til að koma
upp sjúkrahúsi í Reykjavík. Félagsmenn lögðu fram fé
til þessa og síðan var unnið ötullega að þessu næstu
árin. Tekið skal skýrt fram að engir opinberir styrkir
áttu hér hlut að máli, þvi að andstaða Alþingis og
stjórnar var ótvíræð.
1866-1977
Eins og áður sagði hafði verið barist lengi fyrir þvi
að landið fengi sjúkrahús sem rekið yrði fyrir al-
mannafé. Baráttan virtist algjörlega vonlaus og var því
Sjúkrahúsfélagið í Reykjavík stofnað. Sjúkrahús þess
hóf starfsemi sína 12. okt. 1866 en ekki er vitað hvenær
fyrsti sjúklingurinn lagðist inn. Sjúkrahúsið var stað-
sett við suðurenda Aðalstrætis í svonefndum klúbbhús-
um, en þau hafði félagið fengið að gjöf. 13-14 rúm
voru í hinu nýja sjúkrahúsi, en möguleikar voru á að
bæta nokkrum rúmum við ef þörf krefði. í þessu sama
húsi var aðaldanssalur bæjarins. f fundargerð félagins
frá 8. okt. 1866 er minnst á að gerður yrði samningur
við Madame S. (Sophiu Magdalenu) Fischer og Helgu
Eiríksdóttur yfirsetukonu um að annast sjúklinga á
hinu nýja sjúkrahúsi. Með stofnun sjúkrahúss þessa er
brotið blað í þróun heilsuverndar á íslandi þó að fleiri
kæmu á eítir. Sjúkrahúsið er rekið í sama húsnæði til
1884 en þá er lokið við byggingu nýs húss. I því húsi
starfaði sjúkrahúsið til 1902 en þá er rekstri þess hætt.
Sjúkrahúslæknar voru:
Jón Hjaltalín 1866-68.
Jónas Jónassen 1868-95.
Guðmundur Magnússon 1896-1902.
Spitalaráðskonur:
1) a) Helga Eiríksdóttir 1866-67.
b) Sophia Magdalena Fischer 1866-74.
2) María Einarsdóttir 1874—76.
3) Guðrún Tómasdóttir 1876-84.
4) Guðrún Jónsdóttir 1884—1903.
Spítalinn var lítið sóttur fyrstu árin en síðan jókst
nokkuð aðsókn, en eftir 1885 virðist aðsóknin æði mis-
jöfn. Það sem einkum réði aðsókninni var að hinir fá-
tæku höfðu ekki efni á að vera þar en hinir efnameiri
vildu ekki vera þar, því að þeir áttu kost á miklu betri
aðhlynningu heimafyrir. Læknakennsla fór að mestu
leyti fram á sjúkrahúsinu eftir að það var stofnað, en
áður hafði Jón Hjaltalín landlæknir séð um hana
heima hjá sér (frá 1860).
Árið 1873 var svo stofnsettur annar spítali á landinu
og var það á Akureyri. Nefndist spítalinn „Gudmanns
Minde“ eftir föður gefanda. Til hans réðist árið 1896
Guðmundur Hannesson (síðar prófessor) og óx mjög
vegur sjúkrahússins undir handleiðslu hans.
Holdsveikraspítalinn í Laugarnesi er stofnaður 1898.
Til hans réðist Christophine Júrgensen, en hún er talin
fyrsta fulllærða hjúkrunarkonan sem starfaði á íslandi.
Hún hafði lokið 3ja ára námi við Kommune spítalann
í Kaupmannahöfn. Holdsveikraspitalinn í Laugarnesi
er fyrsti spítalinn sem rekinn er af landsjóði.
Um aldamótin er ljós mikil þörf á ríkisreknu sjúkra-
húsi, en þrátt fyrir það fellir Alþingi stjórnarfrum-
varp um slíkt sjúkrahús árið 1901. Það sem einkum
réði falli frumvarpsins var að tilboð barst frá St. Jós-
epssystrum um stofnun og rekstur sjúkrahúss í Reykja-
vík. Tilboði systranna var tekið fegins hendi en stjórn-
arfrumvarpið kolfellt. Sjúkrahús var síðan reist 1902 í
Landakoti og tók það til starfa árið eftir. Aðsókn varð
strax miklu meiri en hafði verið á hinu fyrsta sjúkra-
24
HJÚKKUN