Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.06.1985, Síða 16

MATTHILDUR Ó!7\FSDÓTTIR VALFELLS, öldrunarhjúkrunarfræðingur
SÁRSAUKI
Vangaveltur um eðli sársauka eru sjálfsagt jafngamlar manninum.
Fyrstu skráðar íhuganir, er fjalla um sársauka og varðveist hafa, er
að finna hjá Fornegyptum svo og, að sjálfsögðu, í Biblíunni. Skráðar
keriningar um eðli sársauka, sem varðveist hafa er ef til vill fyrst að
finna hjá Grikkjum. „Aristóteles t. d. áleit sársauka mjög sterka geðs-
hrœringu (powerful emotion).“'2
Þegar vísindi fóru að þróast á Vesturlöndum, urðu kenningar um
sársauka vísindalegri og menn fóru að skilja hlutverk tauga. Upp-
götvun svefn- og deyfilyfja á síðustu öld var stærsta sporið í baráttu
mannsins gegn sársauka, enda þótt mönnum þá væri ekki fullljóst
hvernig þau virkuðu.
Hér mun reynt að rekja nokkuð nútíma kenningar um sársauka og
meðferð hans. Þess ber að gæta, að efnið er svo víðtækt, að hér
verður að stikla á stóru. Ekki gefst tækifæri til þess að ræða með-
höndlun sársauka eða hlutverk hjúkrunarfrœðingsins eins rækilega
og œskilegt væri. Hvor þessara þátta gæti verið efni í heila bók.
því markmiði væri æskilegast að
sömu hjúkrunarfræðingar sinntu
hverjum einstaklingi.
HEIMILDASKRÁ
1. Acres, Cathleen og Kraft. Edward R.
Skin transplantation. Amerícan Journal
of Nursing, 1466-1467, ágúst 1981.
2. Artz, Curtis P. og Yarbrough. Dabney
R. Management of the Burned Patient,
The Upjohn Company, Michigan, 1979.
3. Clarke. A. Murray. Thermal injuries:
The care of the whole child. The
Journal of Trauma, 823-829, vol. 20,
No. 10, 1980.
4. Cronberg, Stig. Infektioner. 284.
Almqvist & Wiksell Förlag AB. Stock-
holm, 1981.
5. Curreri. William og Luterman, Arnold.
Nutritional support of the burned
patient. The Surgical Clinics of North
America, W. B. Saunders Company,
Philadelphia, desember 1978.
6. Feller, Irving og Archambeault,
Claudella. Nursing the Burned Patient.
Ch. I. II. VI. Institute for Burn Medi-
cine, Michigan. 1973.
7. Haburchak. David R. og Pruitt. Basil
A. Use of systemic antibiotics in the
burned patient, The Surgical Clinics of
North America, W. B. Saunders
Company, Philadelphia. desember.
1978.
8. Lilja Óskarsdóttir. Hjúkrun brunasjúk-
linga. Tímarit Hjúkrunarfélags íslands,
8-11, I. tbl. 1976.
9. Marvin, Janet A. og Einfeldt, Leslie E.
Infection control for the burn patient,
Nursing Clinics of North America,
W. B. Saunders Company, Phila-
delphia, desember 1980.
10. Nyström, Bertil. Disinfection of surgical
instruments, Journal of Hospital In-
fection 2, 363-368, 1981.
11. Rando, Joseph T. Fluid and electrolyte
management of the adult surgical
patient, AANA, 49-54, vol. 50. 1982.
12. Rhodes, Marie J., Gruendemann,
Barbara J. og Ballinger, Walter F.
Alexander’s Care of the Patient in
Surgery. 103-104, 594-595, The C. V.
Mosby Company, St. Louis, 1978.
13. West, Donald og Shuck, Jerry.
Emotional problems of the severely
burned patient. The Surgical Clinics of
North America, W. B. Saunders
Company, Philadelphia, desember
1978.
14. Woolridge, Maribeth og Surveyer,
Judith A. Skin grafting for full-thick-
ness burn injury. American Journal of
Nursing, 2000-2004, nóvember 1980.
Skilgreining sársauka
Sársauka er mjög erfitt að skil-
greina á hlutlægan hátt. Hann er til-
finning sem ekki er hægt að deila
með öðrum. Sársauka verður hver
og einn einstaklingur að kynnast af
eigin reynslu. Endanlega er það
heili hvers og eins, sem skynjar og
túlkar hversu mikinn og hverskonar
sársauka einstaklingurinn finnur
við tilteknar aðstæður. Þetta má
heimfæra undir hugtakið um skyn-
þröskuld, þ. e. hversu sterk áreitni
þarf að vera til að menn skynji hana
sem sársauka. Niðurstöður Blay-
locks sýndu hærri skynþröskuld fyr-
ir sársauka hjá fólki af norðurevr-
ópskum uppruna heldur en hjá
fólki af mörgum öðrum þjóðern-
um.p-bls 271
Tveir einstaklingar virðast geta
fundið mismikið til við sömu að-
stæður. Keats (1956) ræðir um at-
huganir sem benda til mismunandi
sársaukaskynjunar sjúklinga við
mjög svipaðar skurðaðgerðir.6, bls 23
Sami einstaklingur virðist einnig
finna mismikið til við samskonar
líkamlegan skaða, sem hann verður
fyrir við mismunandi ytri aðstæður.
Montaigne (uppi á 17. öld) lýsir
þessu þannig: „Við finnum meiri
sársauka undan hníf skurðlækrtisins
en 10 höggum sverðs í hita orust-
unnar.“'-bls-277
Beecher (1956) veitti því athygli,
að hermenn þörfnuðust minni
deyfilyfja gegn sársauka af ákveðn-
um áverka heldur en óbreyttir
borgarar gegn samskonar skaða, er
þeir urðu fyrir, í ró og næði.6, bls 23
Ein almennasta skilgreining á sárs-
auka er sú að hann sé „sú tilfinning,
sem viðkomandi einstaklingur segir
vera sársauka, þegar hann finnur til
hans“.25-bls-26
Önnur skilgreining (samanber
Sternbach 1968) er, að sársauki sé
sú tilfinning, sem við finnum, þegar
líkamsvefir eru að skaðast eða hafa
orðið fyrir skaða.3-bls-524
Líffrœðilegt
gildi sársaukatilfinningar
Þar sem sársauki er mjög neikvæð
tilfinning fyrir lífveruna sem fyrir
14 HJÚKRUN 1 -2Ás - 61. árgangur