Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.06.1985, Blaðsíða 26

PÁLL SKÚLASON
Um siðfræði
og siðfræðikennslu
Hér er lagt til að helsta kennsluaðferðin í sið-
fræði verði umrœða þar sem megináherslan er
lögð á kröfuna um samkvœmni: Samkvæmni í
orðum og samkvæmni milli orða og breytni.
Að ræða eða að tala er margslungin breytni og
margar hinar mikilvægustu athafnir fram-
kvæmir maðurinn einungis með orðum sínum
eins og að lofa og að Ijúga. Að segja eitt og
síðan annað, sem brýtur gegn því sem maður
hefur áður sagt er frá sjónarhóli kennslu og
fræða vítaverð ósamkvæmni.
Erindið var fjölritað á vegum Félags áhuga-
manna um heimspeki, Reykjavík 1982.
,,Hjúkrun“ þakkar höfundi birtingarleyfið.
Almenn atriði
Siöfræði hefur til þessa ekki verið sjálfstæð kennslu-
grein í grunnskólum eða framhaldsskólum og því er
ástæða til að ræða frá ýmsum hliðum þann vanda sem
væntanlegum kennurum í greininni er á höndum og
freista þess að veita þeim ábendingar um fagið.
Almennur skilningur á siðfrœði
Þó að siðfræði sé ævagömul fræðigrein, eins og rök-
fræði, sálarfræði og stærðfræði, þá hefur viðgangur
hennar verið töluvert annar en þessara greina og ber
margt til. Einfaldasta skýringin er sú að viðfangsefnið
sjálft, siðferði, er svo samofið daglegri reynslu, þekk-
ingu og máli að það verður ekki sértekið og rannsakað
jafn auðveldlega og tölur og mengi eða náttúrleg fyrir-
bæri. Venjulegur skilningur á orðinu siðfrœði er til
marks um þetta. Þegar menn taka sér það orð í munn
eiga þeir oftast við skoðanir manna á tiltekinni breytni,
gjarnan á samskiptum kynjanna. eða þeir eiga við lífs-
reglur manna í daglegu lífi.
Þessum almenna skilningi tengist algeng skoðun en
hún er sú að siðir manna og hugmyndir í siðferðilegum
efnum séu afstæðar, þær séu breytilegar frá einum ein-
staklingi til annars, frá einu landinu til annars og frá
einum tíma til annars. Dæmi þessari skoðun til stuðn-
ings eru auðfundin. Það var t. a. m. til forna viður-
kenndur siður að bera börn út ef þau voru af einhverj-
um ástæðum talin vera til óþurftar. Flesta nútímamenn
hryllir við þessum sið og þvkja þeim hugmyndir manna
hafa verið grimmilegar í meira lagi. Þá eru orðin siður
og siðferði haft um ólíkustu athafnir og breytni. svo
sem helgiathafnir og áfengiskaup á föstudögum.
Siðfræði gefur forskriftir
Samhliða þessum víða skilningi orðanna siður, siðferði
og siðfræði, hefur siðfrœði sérstakan hljóm sem mis-
jafnlega lætur í eyrum: Siðfræðin segir okkur hvað við
eigum að gera, hvernig við ættum að vera, hvað sé rétt
eða rangt, hvað sé gott og hvað sé illt. Hún gefur okkur
forskriftir um mannlífið, hvernig okkur beri að haga
okkur og um leið virkar hún sem tæki til að halda
dómstól yfir sjálfum okkur og öðrum. Á bak við sið-
fræðina virðist því búa kennivald sem hefur rétt til að
segja fyrir um rétt og rangt og sem mönnum ber að
hlýða. Samviska fólks nemur þessi boð og bönn, er eins
konar tengiliður milli okkar sjálfra og siðfræðinnar.
Siðfræði og siðfræðikerfi
Öll eiginleg siðfræði er tvímælalaust forskriftarleg, set-
ur fólki reglur um líferni og breytni; og þetta einkenni
hennar veldur því að oft er hún lögð að jöfnu við til-
tölulega fastmótað kerfi siðaboða og banna sem unnt
er að ganga að vísu. Því fer þó fjarri að til séu nokkur
auðrekjanleg og auðlærð siðfrœðikerfi\ jafnvel svo-
nefnd kristileg siðfræði myndar ekki heilsteypt og auð-
veldlega sundurgreinanlegt kerfi boða og banna sem
24 HJÚKRUN > -2/Si - 61. árgangur
UÓSM.: INGIBJÖRG ÁRNADÓTTIR