Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.06.1985, Page 33

sem hafa „frjálslynda" afstöðu til fóstureyðingar, telja
hana siðferðilega réttmæta og líkja henni við það að
fjarlægja meinsemd eða aðskotahlut úr líkama konunnar.
Ef til vill munu fáir lýsa sig fúsa til að fallast án fyrir-
vara á aðra hvora þessara skoðana sem hér eru nefnd-
ar. Samkvæmt ströngu íhaldssjónarmiði getur fóstur-
eyðing vefið réttmæt sem algjör neyðarráðstöfun,
t. a. m. þegar hvorki fóstri né móður er hugað líf ef
ekkert er að gert. Samkvæmt frjálslyndum skoðunum
getur fóstureyðing einnig verið óréttmæt. t. a. m. ef
móðirin stofnar bersýnilega eigin lífi í hættu með að-
gerðinni og engin rök mæla með henni nema augna-
bliks-geðþótti konunnar. Hér er ekki unnt að taka fyrir
slík einstök tilfelli enda er ókleift að ræða þau svo að
nokkurn lærdóm megi draga af nema með hliðsjón af
ákveðnum meginsjónarmiðum til fóstureyðinga.
Dæmi um ófullnœgjandi rökfœrslur
Hvernig má nú rökstyðja þessar ólíku skoðanir? Áður
en við rekjum nokkur mikilvæg rök sem fyrir þeim hafa
verið færð skulum við huga að algengum en ófullnægj-
andi röksemdum. Rök eru það sem rennirstoðum und-
ir tiltekna skoðun; það verða því að vera bein tengsl
milli þess sem skoðunin kveður á um og staðhæfingar-
innar sem á að styðja hana og gæta verður þess að
skýra þessi tengsl vel. Einfalt dæmi um ófullgild rök
gegn fóstureyðingu er t. a. m. sú staðhæfing að Guð
gefi öllu líf og ætli öllu sem lifir sérstakt hlutverk. Þess
vegna sé með fóstureyðingu gripið inn í áform Guðs
með sköpuninni og slíkt sé siðferðilega óréttlætan-
legt. Gallinn við þessa rökfærslu er að hún er reist á
umdeildri og umdeilanlegri forsendu trúarlegs eðlis.
En jafnvel þó að fallist væri á hina trúarlegu forsendu,
þá er niðurstaðan engan veginn augljós, og ber margt
til. Hér nægir að benda á að það getur tæplega verið í
samræmi við vilja Guðs að við grípum ekki til varnar-
ráðstafana þegar slys ber að höndum og getnaður á sér
vissulega oft stað af slysni og mannleg slysni verður
naumast flokkuð undir áform eða vilja Guðs nema að
menn séu forlagatrúar, en slíkt er í Iitlu samræmi við
kristna guðstrú. (Þessi andmæli eru vissulega að-
finnsluverð en þau nægja til að sýna veilu í ályktun-
inni.)
Dæmi um ófullgild rök fyrir þeirri skoðun, sem við
höfum kennt við frjálslyndi, gæti verið sú staðhæfing að
ntenn hafi algjöran rétt yfir líkama sínum og megi gera
eða láta gera við hann hvað sem þeim sýnist - og þess
vegna sé fóstureyðing fýllilega réttlætanleg. Gallinn við
þessa rökfærslu er hversu mörgum spurningum hún
svarar á einu bretti og án nokkurra fyrirvara. Er
t. a. m. fóstur hluti af líkama konu á sama hátt og aðrir
líkamshlutar? Augljóslega ekki. En í hvaða skilningi
nákvæmlega er þá fóstur hluti af líkama konunnar? —
Og eins má spyrja: Er réttur manns yfir líkama sínum
takmarkalaus? Er siðferðilega heimilt að limlesta sjálf-
an sig, svipta sig lífi eða gera sig að líkamlegum aum-
ingja? Og hvenær hafa ekki þær athafnir, sem ég virðist
eingöngu beina að sjálfum mér, jafnframt áhrif á aðra
og skuldbinda mig siðferðilega gagnvart öðrum?
Enginn skyldi þó draga þá ályktun af þessum dæmum
að yfirleitt megi ganga að fullgildum rökfærslum vísum
þegar ólíkar eða öndverðar skoðanir takast á í siðferði-
Iegum efnum. Röksemdirnar og rökfærslurnar eru í
þessum efnum sem öðrum mismunandi góðar eða gild-
ar eða beinlínis slæmar eða rangar. Eina leiðin er sú að
rökræða og reyna að komast að sem traustustum niður-
stöðum. Deilur manna um siðferðileg efni eru einmitt
til marks um þá sannfæringu þeirra eða trú að til séu
réttar niðurstöður mála í þessum efnum og að unnt sé
að komast að þeim eða a. m. k. að nálgast þær verulega
í flestum tilfellum. Stundum virðist þó með öllu ókleift
að komast að öruggri niðurstöðu sem menn geti orðið
sammála um að sé sú hin rétta. En ósamkomulag
ntanna í þessum efnum stafar þó miklu oftar af hinu að
þeir hafa ekki krufið vandann sem skyldi og hafa bund-
ið sig við tilteknar vafasamar skoðanir sem þeir sjá ekki
út fyrir, eru jafnvel í því hugarástandi að þeim sé
ómögulegt að sjá og meta nokkur rök.
öndverð sjónarmið
Lítum nú aftur á vandann í sambandi við réttlætingu.
Við höfum fyrir okkur tvö sjónarmið sem virðast önd-
verð og við viljum huga að helstu rökunum fyrir hvoru
sjónarmiðinu fyrir sig. En fyrst þurfum við að gera
okkur ljósa grein fyrir hvað felst í viðkomandi skoð-
unum. Hvað greinir menn á um? Eins og skoðunum
hefur verið lýst er ágreiningurinn fólginn í því hvort
leggja megi fóstureyðingar að jöfnu við manndráp eða
hvort slíkur samjöfnuður sé rangur.
Meginrök þeirrar skoðunar sem við höfum kennt við
íhaldssemi eru þau að fóstur sé mannleg vera og fóstur-
eyðing jafngildi því manndrápi. Nánar útfært má segja
að rökfærslan sé þessi: (1) Fóstur er mannleg vera; (2)
Slíkar mannlegar verur eru saklausar af öllum glæpum,
þær hafa ekkert gert á hlut þeirra sem ala þær eða á
hlut þjóðfélagsins; (3) Til að réttlæta það að þeim sé
útrýmt eða eytt verður að finna samkvæmar siðareglur
eða lögmál; (4) Öll hliðstæð tilfelli verða að falla undir
þessar reglur, og siðalögmál sem réttlættu það að eyða
ófæddu barni yrðu þá jafnframt að réttlæta það að ný-
fæddu barni væri útrýmt; (5) Ekkert getur réttlætt það
að saklaust nýfætt barn sé svipt lífi. Niðurstaðan er því
sú að engar siðareglur geti heldur réttlætt það að fóstri
eða ófæddu barni sé eytt.
Hver eru nú rökin fyrir skoðun þeirra sem eru með-
mæltir fóstureyðingum? (1) Gera verður greinarmun á
HJÚKRUN ' -2Aj - 61. árgangur 27