Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.06.1985, Side 36

hvort og þá hvenær sé siðferðilega heimilt að nýta þetta
frelsi. En þó svo að fallist sé á rétt manns til að svipta
sig lífi. t. a. m. á þeirri forsendu að valið milli lífs og
dauða sé hinsti valkostur mannsins og það að viður-
kenna fyllilega mannlegt frelsi sé jafnframt að fallast á
rétt manns til að kjósa dauðann. þá fer því fjarri að af
því megi ótvírætt draga ályktun um réttmæti líknar-
drápa, svo sem ætla mætti við fyrstu sýn.
Ef rétturinn til að svipta sig lífi er viðurkenndur sem
hinsti möguleiki mannlegs frelsis til að staðfesta sjálft
sig sem frelsi, þá virðist erfitt að hugsa sér að einhver
annar en maður sjálfur gæti framkvæmt verknaðinn;
þessi verknaður virðist eingöngu framkvæmanlegur af
manninum sjálfum vegna þess að enginn getur deilt
dauða sínum með öðrum: Dauða sinn getur enginn átt
sameiginlega með öðrum — fremur en nokkur getur
lifað eigin lífi nema maður sjálfur.
Af þessu má sjá að það er ókleift að selja öðrum í
hendur rétt sinn til að svipta sig lífi; þeim rétti, ef rétt
skyldi kalla, geta menn ekki firrt sjálfan sig og selt
öðrum í hendur. Líknardráp verður því aldrei lagt að
jöfnu við sjálfsmorð, hversu mjótt sem kann að vera á
mununum eins og áður er rakið.
En víkjum nú að hinum skilningi orðanna „réttur til að
deyja". Ég sagði að í þessu gæti falist réttur til að vera
ekki sviptur eigin dauðdaga. Pá er í fyrsta lagi átt við
skýlausan rétt manns til að vera ekki sviptur lífi áður en
dauðastundin rynni upp að öðrum kosti. Eessi réttur
bannar á ótvíræðan hátt líknardráp sem á sér stað án
vitneskju um vilja mannsins eða að honum forspurð-
um. I öðru lagi heimilar þessi réttur manninum að
ákveða með hvaða hætti fyrirsjáanlegan dauðdaga ber
að, t. a. m. hvort hann kýs að njóta umönnunar á
sjúkrahúsi til hinstu stundar eða dvelja í heimahúsum
ef þess er kostur. Mönnum ber ótvíræð skylda til þess
að virða þennan rétt og gera allt sem á þeirra valdi
stendur til að létta mönnum dauðann, hugsanlega með
lyfjagjöf til að lina þjáningar, þó að slíkt geti haft í för
með sér að dauðastundinni sé flýtt, ef það er gert með
vitund og vilja sjúklingsins. Hér getur þó munurinn á
líknardauða í þessum skilningi og líknardrópi orðið
óljós í einstökum tilfellum. Hinn ólíki skilningur þess
sem við er átt er þó ótvíræður.
Rétturinn til að deyja í hinum síðari skilningi bannar á
ótvíræðan hátt líknardráp sem framið er án vilja
mannsins eða að honum forspurðum, slíkt væri beinlín-
is morð. Getur slíkur verknaður nokkurn tíma verið
siðferðilega réttlætanlegur? Ákvörðun um slíkan
verknað geta menn reynt að réttlæta á tveimur gerólík-
um forsendum sem menn blanda þó oft saman. Annars
vegar geta menn giskað-á eða talið sig vita af einhverj-
um ástæðum að maðurinn hefði kosið að vera sviptur
lífi. Hins vegar geta menn höfðað til umhverfisins og
viljað réttlæta verknaðinn sem varnarráðstöfun þess.
Rökin, sem áður hafa verið rakin, gegn því að unnt sé
að framselja öðrum rétt sinn til lífs og dauða eiga enn
frekar við í fyrra tilfellinu sem hér er nefnt. Síðara
tilfellið er hins vegar nátengt spurningunni um réttmæti
fóstureyðinga eða nánar sagt þeirri röksemd að fóstur-
eyðing sé heimil sem varnarráðstöfun konunnar. Út-
burður barna fyrr á tímum var réttlættur sem varnar-
ráðstöfun. Hliðstæða þess nú á dögum er það þegar
vansköpuð börn eru „látin deyja“ eða eru m. ö. o. svipt
lífi. í slíkum tilfellum er hætt við að menn blandi saman
tveimur ólíkum forsendum, skírskoti jöfnum höndum
til þeirra erfiðleika sem blasi við börnunum sjálfum fái
þau að lifa og til þeirra erfiðleika sem blasi við að-
standendum eða þjóðfélaginu að taka á móti börnun-
um. Fyrri forsendan er alveg af sama tagi og þegar
ntenn vilja réttlæta það að maður sé sviptur lífi vegna
þess að slíkur mvndi hafa verið vilji hans. Síðari for-
sendan er hins vegar algerlega óháð hinni fyrri og teng-
ist þeirri skoðun sem margir telja einu réttlætingu fyrir
manndrápi. en það er þegar maður er sviptur lífi sökum
þess að hann ógnar lífi annarra og engin Ieið virðist
vera til að vernda líf þeirra önnur en sú að hann sé
drepinn.
Hér verða ekki settar fram neinar niðurstöður af þess-
um hugleiðingum um réttmæti líknardrápa. enda
markmiðið það eitt að gefa sýnishorn af þeirri tegund
umræðu sem tíðkast í siðfræði. Og margt er enn órætt
um þetta efni. Hvernig getur t. a. m. helgi lífsins, sem
er grundvallaratriði í kristnum boðskap. samrýmst
hugsanlegum rétti mannsins til að eyða eigin lífi eða
annarra? Getum við litið svo á að lífið hafi gildi ísjúlfu
sér og sé sem slíkt þess virði að því sé lifað, þegar við
höfum fyrir okkur dæmi um það að líf manna er þeim
með öllu óbærilegt? Getur manndráp verið hugsanlega
réttlætanlegt í líknarskyni eingöngu þegar manninum
er bráður bani vís og líður hinar verstu kvalir á meðan
hann bíður dauða síns? Eða er helgi lífsins slík að
mannslífi megi aldrei eyða nema þá sem síðustu ráð-
stöfun til varnar öðru eða öðrum mannslífum?
3. Um frjálslvndi og íhaldssemi í uppeldi
Hugum nú að öðru siðferðilegu úrlausnarefni sem virð-
ist verulega frábrugðið þeim tveim sem rædd hafa ver-
ið. Hvort eiga foreldrar að vera frjálslyndir eða íhalds-
samir ef börn þeirra fara að reykja, drekka og stunda
næturlíf með félögum sínum?
Hér verður horft fram hjá þjóðfélagslegri hlið málsins
og þeim margþætta vanda sem óregla unglinga getur
valdið; einnig verður horft fram hjá sálrænni eða til-
finningalegri hlið málsins sem getur endurspeglast í
nánast ósjálfráðum viðbrögðum foreldra eða unglinga
hvers í annars garð. Verkefnið er að skýra hinn sið-
30 HJOKRUN ' i/b - 61. árgangur