Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.06.1985, Qupperneq 38
Oft geta erfiðleikar við lausn í máli sem þessu stafað af
því að vandinn hefur ekki verið borinn fram og skýrður
nægilega vel; e. t. v. hefur eitthvað gleymst eða ein-
hverju slegið saman. Lítum því aftur á málið.
Samkvæmt íhaldssemi stafaði vandinn af því að tvær
skyldur foreldra virtust stangast á: Skylda til að siða
barnið, skyldan til að virða vilja þess. Og hin fyrri ætti
að sitja í fyrirrúmi þegar spurt er hvort heimilt sé að
Ieyfa unglingum að reykja eða neyta áfengis. Sam-
kvæmt frjálslyndu sjónarmiði var vandinn hins vegar
fólginn í árekstri milli réttar foreldra til að hafa vit fyrir
unglingi og réttar unglings til að ráða sér sjálfur. Og hér
ætti réttur unglingsins að ráða.
Ef við berum nú þetta tvennt saman þá sjáum við aug-
ljósa galla á hvorri framsetningunni um sig. í fyrra til-
fellinu er vandamálið bundið við foreldrana og sam-
visku þeirra og gengið að því vísu að sjálfsákvörðunar-
réttur unglingsins sé takmarkaður við það hvort for-
eldrum þóknast að virða hann eða ekki. En nú verður
rétturinn til sjálfræðis ekki skammtaður úr hnefa, held-
ur tilheyrir hann hverjum manni og verður smám sam-
an virkari eftir því sem menn komast til vits og ára. Og
sé þessi réttur ekki virtur eða viðurkenndur er raunin
sú að menn taka sér hann sjálfir eftir því sem þeir hafa
getu og aðstöðu til. Spurningin um það hvort foreldrar
eigi að sýna frjálslyndi eða íhaldssemi í afstöðu sinni til
unglinga, ef þeir fara að reykja og drekka, skírskotar
því ekki aðeins til skyldna foreldra, heldur líka til réttar
unglingsins til sjálfræðis, óháðan skyldum foreldra.
Ef menn átta sig á þessu virðist vandinn breytast, eins
og við lýstum samkvæmt hinu frjálslynda viðhorfi, og
verða spurning um rétt foreldra andspænis rétti ung-
lingsins. En hér er aftur önnur villa og ekki síður alvar-
leg: Ef unglingur hefur sjálfsákvörðunarrétt í viðkom-
andi efnum þá hafa foreldrar augljóslega ekki siðferði-
legan rétt til að breyta ákvörðun hans; þau yrðu þá að
svipta hann þessum rétti, sem þeim er sennilega ókleift
í flestum tilfellum, hafi unglingurinn í reynd tekið sér
þennan rétt. Við sjáum því að ágreiningurinn er alls
ekki milli réttar foreldra og réttar unglings, heldur
snýst málið miklu fremur um það hvernig saman megi
fara skyldur foreldra og réttur unglinga til sjálfrœðis.
Þegar málið er lagt fyrir með þessum hætti sjáum við að
ekki er um neinn grundvallarágreining að ræða milli
tveggja öndverðra sjónarmiða. Við höfum fyrir okkur í
senn höfuð-skyldur foreldra að vernda unglinginn og
virða, og réttmæta kröfu unglingsins til sjálfræðis.
Vandinn sem við foreldrum blasir er sá að meta skyld-
ur sínar í hverju einstöku tilfelli með hliðsjón af vilja og
sjálfsákvörðunarrétti unglingsins. Ef vilji unglings get-
ur verið augljós, þá gildir ekki hið sama um rétt hans.
Hver er nákvæmlega siðferðilegur réttur unglings til
sjálfsákvörðunar í málum af því tagi sem hér um ræðir?
Þetta er hið siðferðilega vandamál sem foreldrar eða
forráðamenn hljóta að glíma við hvort sem þau eru
íhaldssöm eða frjálslynd í viðhorfum sínum til uppeldis.
Og sé þessi vandi tekinn alvarlega, þá felur það í sér að
viðurkennd er ein óskráð meginregla eða viðmiðun,
sem verður ljós þegar við lítum á tvö algengustu brotin
gegn henni, þ. e. í fyrsta lagi þegar foreldrar ætla sér
alfarið að hafa vit fyrir börnum sínum með boðum og
bönnum sem börnin skilja e. t. v. ekki eða vilja ekki
viðurkenna; í öðru lagi þegar foreldrar varpa ábyrgð-
inni yfir á börnin með því að ætla þeim einum að setja
sér Iífsreglur þegar þau hafa enga aðstöðu til að meta
hvað þeim er fyrir bestu. í báðum þessum tilfellum er
brotin sú meginregla, sem foreldrum ber að fylgja í
samskiptum við unglinga, að taka mið af erfiðleikum
þeirra við að móta líf sitt og taka ákvarðanir sem sið-
ferðilega ábyrgar og sjálfstæðar persónur. Ég held að
foreldrar almennt hugsi og breyti í anda þessarar reglu
og að hún liggi ábyrgðartilfinningu þeirra gagnvart
unglingum til grundvallar.
III. Um kristilega siðfræði
Hér hefur verið rætt um íhaldssemi og frjálslyndi í sið-
ferðilegum efnum og því ástæða til að spyrja um helstu
forsendur og rök þessara ólíku viðhorfa. Nú er svo-
nefnd kristileg siðfræði gjarnan talin vera íhaldssöm, og
liggur beinast við að benda á afstöðu kirkjunnar og
kirkjunnar manna til umræddra úrlausnarefna þeirri
skoðun til stuðnings. Hin opinbera afstaða hefur einatt
verið sú að hafna fóstureyðingum sem manndrápum og
líknardrápum sem morðum, svo og að berjast gegn allri
Iausung í lífi unglinga sem annarra, ekki síst þeirri sem
gjarnan fylgir neyslu áfengis og fíkniefna, frjálsu ástar-
sambandi eða ótímabæru kynlífi. Margar helstu for-
sendur og rök íhaldssamra siðferðissjónarmiða mætti
þá finna í kristilegri siðfræði.
Hér er ástæða til að staldra við því að leggja má ólíkan
skilning í orðin „kristileg siðfræði", einkum hafa menn
ólíkar skoðanir á því hvernig skilja beri tengsl siðfræð-
innar við boðskap Krists. Ýmist líta menn svo á að
kristileg siðfræði sé útlegging á siðferðilegum boðskap
Krists og Biblíunnar, gerð í því skyni að innræta mönn-
um kristilegan mælikvarða á rétt og rangt og kenna
þeim að lifa kristilegu líferni; kristileg siðfræði væri þá
ekki annað en liður í því að flytja boðskapinn — hún
væri prédikun. Aðrir líta svo á að tengsl hins trúarlega
boðskapar og siðfræðinnar séu á allt annan veg; kristi-
Ieg siðfræði fjalli um allt mannlegt siðferði í ljósi boð-
skaparins en án þess að ganga út frá því að þar sé að
finna óumdeilanlegan mælikvarða á siðferði.
Hér er síðarnefndu skoðuninni fylgt og hún talin mun
æskilegri. í boðskap Krists er ekki unnt að greina neina
32 HJÚKRUN 1 - 61. árgangur