Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.06.1985, Page 39

sjálfstæða og rökstudda siðfræðikenningu. Boðskapur
hans miðar að því að hrista upp í siðferðishugmyndum
manna, fá þá til að endurskoða allar viðteknar reglur
og viðhorf og skoða heiminn í algerlega nýju ljósi — í
ljósi kærleika og réttlætis sem ekki er af þessum heimi
og Kristur segist opinbera mönnum. Rökin fyrir því
sem hann segir eru hann sjálfur og ekkert annað.
Svo að eitt dæmi sé nefnt þá kennir Kristur lærisvein-
um sínum að þeir eigi ekki að hlýða réttlætisreglunni
,,auga fyrir auga, tönn fyrir tönn“. heldur bjóða fram
hina kinnina séu þeir slegnir á þá hægri. Slíkt er greini-
lega ekki réttlætisregla. heldur eitthvað allt annað.
Réttlætið sem Kristur boðar með þessum orðum og
mörgum öðrum áþekkum gengur þvert á almennan
siðferðilegan hugsunarhátt og viðteknar siðareglur, og
hinn „siðferðilegi“ boðskapur hans er jafn þverstæðu-
kenndur nú á dögum og hann var á sínum tíma. Ástæð-
an, ef ástæðu skal kalla, er sú að réttlætið sem Kristur
boðar er réttlæti ,.í ríki Guðs“ sem er veruleiki í hjört-
um þeirra sem trúa. Og orð Krists verða því ekki skilin
og túlkuð í anda hans nema með hliðsjón af þeirri trú-
arlegu forsendu að hann sé sonur Guðs og sendur í
heiminn til að boða mönnum að „guðsríki sé í nánd".
Þessi boðskapur varðar vissulega mannlegt siðferði; en
það er tvennt ólíkt að beita honum sem opinberuðum
mælikvarða á mannlegt siðferði og skoða og meta
siðferðið í ljósi hans. Hitt er svo annað mál að margir
hafa spreytt sig á því að lesa ákveðna siðalærdóma útúr
Biblíunni og leggja grundvöll að siðakerfi handa kristn-
um mönnum og slík siðakerfi, sem eru hluti kristilegs
siðferðis, eru gjarnan nefnd siðfrœði. Siðfræðin væri þá
safn af reglum eins og „þú skalt ekki drýgja hór“, „þú
skalt elska náunga þinn eins og sjálfan þig“, „þú skalt
halda hvíldardaginn heilagan“. En það er auðvitað afar
villandi að segja að boðorð og lífsreglur af þessu tagi
séu siðfræði: Boðorðin og lífsreglurnar eru meðal við-
fangsefna siðfræðinnar, og það að leggja fræðin að
jöfnu við reglurnar — og siðfræðina að jöfnu við sið-
ferðið — er til þess eins fallið að valda misskilningi og
ruglingi.
Á liðnum öldum og fram til þessa dags hafa fræðimenn,
bæði kristnir og ókristnir, lagt stund á siðfræði og reynt
að Ieggja grunn að ýmsum og ólíkum kenningum um
forsendur mannlegs siðferðis. En það er sjaldnast unnt
að finna í boðskap Krists nokkurn mælikvarða á það
hvaða kenningar þeirra verðskuldi öðrum fremur að
kallast kristilegar eða andkristilegar. Bæði kristnir og
ókristnir fræðimenn hafa sótt ýmsar hugmyndir til
kristins boðskapar og rætt um þær og deilt. En þeir
hafa yfirleitt ekki rökstutt mál sitt með því að skírskota
til sanninda sem væru óumdeilanleg vegna þess að þau
væru opinberuð okkur af Guði. Slíkur er oft málflutn-
ingur prédikara og trúboða en ekki þeirra sem fást við
úrlausnarefni eftir leiðum mannlegrar skynsemi og
fræða.
Meginrökin fyrir því að tengja siðfræðirit við kenningu
Krists og tala um kristilega siðfræði — í stað þess að tala
blátt áfram um siðfræði — eru þau að siðferði okkar
(ekki síst siðareglur) er mjög mótað í anda þeirra hug-
mynda sem þróast hafa í kristnum sið. f siðferðilegum
efnum hefur kirkjan verið mótandi afl um aldir og er
enn. Siðferði manna, hvort sem þeir játa kristna trú eða
ekki, er gegnsýrt af hugmyndum, siðum og viðhorfum
af kristilegum toga. Og hafi menn aðrar hugmyndir eða
skoðanir í siðferðilegum efnum en þær sem kristnir
menn aðhyllast, þá halda þeir þeim yfirleitt fram and-
spænis eða með hliðsjón af hugmyndum eða skoðunum
sem kenndar eru við kristni. Hið „kristna siðferði“ er
þannig til viðmiðunar — hvort sem við lifum í blindni
eftir því, viljum brjóta það til mergjar eða rísum gegn
því.
Af þessum sökum er eðlilegt að semja siðfræðikver þar
sem öðru fremur er skírskotað til orða Krists og þess
fordæmis sem hann gaf með lífi sínu og dauða. En að
því tilskildu að gerður sé greinarmunur á trú og sið-
frœði. Siðfræði verður ekki reist á neinni forsendu ann-
arri en þeirri að til eru mikilvæg úrlausnarefni varðandi
breytni manna, ákvarðanir og líferni sem menn komast
ekki hjá að glíma við og reyna að leysa eftir bestu getu.
Sérhver skipuleg umrœða um slík úrlausnarefni þar
sem menn Ieitast við að komast að réttum niðurstöðum
er siðfræðileg. Eigi þess að vera nokkur kostur að
stofna til slíkrar umræðu þá verða menn að vera reiðu-
búnir til að rœða ólíkustu viðhorf og jafnframt að nota
ekki sannfæringu sína sem rök fyrir einhverju viðhorfi.
Þar með er ekki sagt að siðfræðin úthýsi sannfæringu
manna! Öðru nær: í siðfræði mætast hinar ólíkustu
sannfæringar og viðhorf af ýmsum toga, ekki síst trúar-
legum og stjórnmálalegum. En siðfræðin sem slík er
ekki háð neinum tilteknum trúarlegum eða stjórnmála-
legum skoðunum þó að í raun séu margvísleg tengsl á
milli allra þessara sviða eða vídda mannlífsins. En það
er afar mikilvægt að geta haldið þessum sviðum að-
skildum og ætla sér ekki að grundvalla eitt á öðru. Og
hvað okkar viðfangsefni snertir sérstaklega, þá ber að
varast að ætla að reisa siðferðið á trúarlegum forsend-
um einvörðungu.
Helgi lífsins
Þessu til skýringar vil ég taka eitt umdeilt dæmi: helgi
lífsins. Samkvæmt kristnum boðskap er helgi lífsins
afarmikilvægt trúaratriði: Guð einn hefur vald yfir líf-
inu sem hann hefur gefið okkur. - Nú er þessi hug-
mynd um helgi lífsins augljóslega mjög mikilvæg hvað
siðferðilegar skoðanir og ákvarðanir varðar. En segjum
HJÚKRUN >■-*tis - 61. árgangur 33