Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.1995, Side 10

undirstöðu sem kostar peninga. Hverri konu verði, að hennar
mati, að vera tryggð 500 pund á ári til framfærslu ef hún eigi að
hafa einhverja möguleika á því að skrifa skáldverk.
Florence Nightingale var ein þeirra nítjándu aldar kvenna
sem átti bæði peninga og sérherbergi. Hún var af auðugu fólki
komin, hlaut mjög góða menntun, hafði ferðast víða um
heiminn og lifði og hrærðist í samfélagi menntaðs fólks. Hún
valdi að gifta sig ekki, heldur helga líf sitt endurbótum á sviði
heilbrigðismála, m.a. þróun hjúkrunarstarfsins, sem hún áleit
mikilvægan valkost fyrir konur til að geta lifað efnahagslega
sjálfstæðu lífi utan hjónabands. Hún flutti til London þar sem
hún tók á leigu íbúð en árlega fékk hún greidd 500 pund frá
föður sínum. Hugmyndum sínum kom Florence Nightingale á
framfæri í fjölmörgum bókum, bæklingum og ritum. Þær
endurspegla víðtæka þekkingu og djúpan skilning þess sem
hefur haft tíma til að hugsa og skrifa. En þrátt fyrir að Florence
Nightingale hafi haft frelsi, sem fáar konur gátu vænst, fann
hún engu að síður til þeirra takmarkana sem konum á
Viktoríutímanum voru settar. Upp úr þrítugu skrifaði hún
söguna Cassandra. Þar gagnrýnir hún stöðu kvenna í hinu
viktoríanska samfélagi harðlega. Hún gagnrýnir valdaleysi
kvenna, skort þeirra á möguleikum til að móta eigið líf vegna
yfirráða feðra og fjölskyldu. Einnig gagnrýnir hún hina
takmörkuðu sjálfsímynd kvenna, telur þær fyrst og fremst
skynja sig sem hluta af félagslegum samböniium sem dætur,
eiginkonur og mæður en ekki sem sjálfstæða einstaklinga.
Loks lýsir hún yfir algjörri vanþóknun á hinu innihaldslausa og
tilgangslausa lífi sem konur af efri stéttum f Englandi lifðu.
Hún spyr: „Hvers vegna eru konur gæddar drifkrafti, gáfum og
siðgæðiskennd þegar þeim er í raun meinað að nýta slíka
hæfileika? “ (Nightingale, 1856/1979). Það var einmitt
markmið hennar með hjúkrunarstarfinu að gefa konum
tækifæri til sjálfstæðra starfa sem þær gætu mótað á eigin
forsendum. í verkum sínum lagði hún grunninn að
hjúkrunarstarfinu sem hún útfærði síðan í hjúkrunarskólanum
við St. Thomas sjúkrahúsið í London sem stofnaður var árið
1860. Lagði hún m.a. mikla áherslu á að yfirstjórn
hjúkrunarmenntunar væri í höndum forstöðukonu
sjúkrahúsanna.
Þrátt fyrir að Florence Nightingale hafi tekist að
skilgreina og efla fagmenntun fyrir konur sköpuðust aldrei þær
aðstæður í hjúkruninni sem Virginía Woolf taldi forsendu
skapandi starfa og þróunar hugmynda. Þess í stað urðu
reglusemi, hlýðni, stundvísi og vinnusemi þeir eiginleikar sem
helst þóttu prýða góðan hjúkrunarnema. Vinnutími
hjúkrunarnema var óheyrilega langur og bóknám þurfti iðulega
að víkja fyrir skyldunni við sjúkrahúsið því í raun voru
nemarnir starfsmenn þess. Þetta fyrirkomulag var
sjúkrahúsunum mjög til hagsbóta en kom niður á menntun
hjúkrunarkvenna. Fljótlega gerðu hjúkrunarkonur sér þó grein
fyrir þessu og hófu baráttuna fyrir því að rjúfa tengslin við
spítalana og flytja hjúkrunarmenntun inn í menntastofnanir þar
sem sjálfstæði hennar væri tryggt.
Núna getum við fagnað þeim mikla árangri sem náðst
hefur við eflingu hjúkrunarmenntunar víða í heiminum.
Menntun felur í sér gagnrýnið mat og endurskoðun á
hugmyndum og áherslum. Því getur menntunin veitt þann
grunn sem er forsenda þess að hjúkrunarfræðingar geti þróað
hugmyndir um hjúkrun sem miðar að því að mæta þörfum
þjóðarinnar á hverjunt tíma. En hún getur einnig verið
afturhaldssöm og stuðlað að viðhaldi fyrirkomulags og hefða
sem þjóna hagsmunum þröngra liópa (Freire, 1983). Á
undanfömum árum hefur átt sér stað mikil umræða um /
markmið, innihald og aðferðir í hjúkrunarmenntun. Hér á eftir
fjalla ég um áhugaverða þætti þeirrar umfjöllunar og ræði á
hvern hátt ég tel hana tengjast hjúkrunarmenntun á íslandi.
Nýjar stefnur í hjúkrunarmenntun
Árið 1985 skrifaði bandaríski hjúkrunarfræðingurinn Terry
Pitts tímaritsgrein í fagtímarit um hjúkrun þar sem hún heldur
því fram að þrátt fyrir að hjúkrunarmenntun hafi færst á
háskólastig og að hin formlega námsskrá miði að því að útskrifa
sjálfstætt fagfólk, séu nemendur í raun gerðir óvirkir í námi
sínu. Telur hún að samkvæmt hinni óformlegu og ósýnilegu en
þó áhrifamiklu námsskrá sé markmið hjúkrunarmenntunar í
raun að útskrifa afkastamikla starfsmenn sem þjóni stofnunum
vel. Að hennar mati er lítil áhersla lögð á að þjálfa gagnrýna,
skapandi hugsun hjá nemendum sem leitt geti til
endurskoðunar á fyrirkomulagi og inntaki hjúkrunar (Pitts,
1985). Gagmýni hennar beinist ekki hve sfst að
atferlisstefnunni sem mótaði hjúkrunarmenntun á sjötta,
sjöunda og áttunda áratugnum. Atferlisstefnan hafði gífurleg
áhrif á kennsluaðferðir víða á Vesturlöndum á þessu tímabili.
Samkvæmt henni miðaðist menntun við að skilgreina og lýsa ^
ákveðnu atferli sem nemandinn átti að hafa á valdi sínu að
námi loknu. Námsárangur byggði á því að mælanleg breyting á
atferli hefði átt sér stað. Sú stefna, að miða fyrst og fremst að
því að ná fram mælanlegri atferlisbreytingu, beinir athygli frá
þeim viðhorfum, gildismati og tilfinningum sem tengjast því að
vera hjúkrunarfræðingur. Athyglin beinist fyrst og fremst að þvf
hvort viðkomandi einstaklingur búi yfir þeirri þekkingu og
færni sem er nauðsynleg til að framkvæma ákveðin verk. í
slíku kerfi hefur kennarinn lítinn áhuga á hinum
margbreytilega bakgrunni sem nemendur hafa er þeir hefja
nám og hvernig þeir vilja þróa sig áfram í náminu. Áhuginn
beinist fyrst og fremst að því að efla fæmi sem endurspeglast á
mælanlegan hátt f ákveðnu atferli. Hættan er sú, þar sem
atferlisstefnunni er fylgt fast eftir, að nemandinn finni til
firringar, þ.e. honum finnist hann ekki tilheyra eða vera
þátttakandi í aðstæðum. Til að svo geti orðið finnst honum
hann þurfa að útiloka og hafna hluta af sjálfum sér og á sama ^
tíma tileinka sér ríkjandi gildismat og viðhorf. Pitts kemst að
þeirri niðurstöðu að með því að fylgja atferlisstefnunni
gagnrýnislaust hafi hjúkmnamemar í raun verið vandir á
ógagnrýnið hugarfar og að dregið hafi verið úr sjálfstæði þeirra
og frumkvæði.
Einn helsti talsmaður atferlisstefnunnar innan hjúkmnar
var Olivia Bevis sem skrifaði bókina Curriculum Building in
Nursing (Námsskrárgerð í hjúkrun), en hún var höfð að
leiðarljósi við mótun og útfærslu hjúkrunarnáms nijög víða,
116
TÍMARIT
HJÚKRUNARFRÆÐINGA 4. tbl. 71. árg. 1995