Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.1995, Síða 16

klst. eftir að áfengis var síðast neytt og geta varað í 3-5 daga.
Fráhvarfseinkenni eftir neyslu róandi lyfja koma oftast síðar.
Afla þarf nákvæmra upplýsinga um neysluna frá
sjúklingnum sjálfum; hversu mikils, hve oft, hvers og hvenær
síðast var neytt. Hvernig er neyslumynstur hans - dagneysla
eða túraneysla? Ymis greiningarpróf hafa verið notuð í þeim
tilgangi að finna áfengisneytendur, en algengast er CAGE-
prófið (1974). Þar eru viðhorf sjúklingsins til neyslunnar og
tilraunir hans til að stjóma henni könnuð í fjómm spurningum
(Þórarinn Gíslason, Kristinn Tómasson, Hrafnhildur
Reynisdóttir, Júlíus K. Bjömsson og Helgi Kristbjarnarson,
1994). í íslenskri þýðingu hefur prófið hlotið nafið DESA eftir
upphafsstöfum helstu áhersluorðanna í spurningunum (með
samþykki Kristins Tómassonar er hér birt örlítið breytt þýðing).
Ef tveimur til þremur þeirra er svarað jákvætt er það talið gefa
sterka vísbendingu um ofneyslu:
D. Hefur þér fundist þú þurfa að draga úr áfengisneyslu
þinni?
E. Verður þú ergilegur þegar áfengisneysla þín er
gagnrýnd?
S. Hefur þú fengið sektarkennd vegna áfengisneyslu?
A. Hefur þú einhvern tímann fengið þér afréttara ?
Eftirfarandi upplýsingar gefa hugmynd um það helsta sem
veita þarf athygli við líkamlegt mat á sjúklingi sem gmnaður er
um áfengissýki (Alexander, Morello, Gould og Peterson, 1993;
Tweed, 1989; Pires, 1989; Anderson, 1990).
Hvernig er almennt útlit sjúklingsins? Er sjúklingurinn
útitekinn í andliti, sólbrenndur eða fölur? Er hann þrútinn með
blóðhlaupin augu og dökka bauga? Er stærð sjáaldra og litur
hvítu í augum eðlileg? Ef sár eru í andliti hvemig líta þau út?
Hvert er ástand tanna og slímhúðar í munni? Er sjúklingurinn
með rautt og æðasprungið (spider veins) nef (Alexander,
Morello, Gould og Peterson, 1993; Tweed, 1989; Anderson,
1990).
Er sjúklingurinn með sár, sprautuför (alg. í olnbogabót),
marbletti eða einkenni um punktblæðingar (petechiae)? Em
brunasár á höndum, fótum eða brjóstkassa. Er húðin föl, gul
(icterisk) eða blá (cyanotisk)? Er teygjanleiki (turgor) húðar
eðlilegur eða er sjúklingurinn þurr eða með bjúg og þá hvar?
Er húðin sveitt, t.d. í lófum, lieit eða köld? Hefur sjúklingur
fengið áverka sem ekki hafa verið meðhöndlaðir, til dæmis
rifbeinsbrot eða handleggsbrot? (Alexander, Morello, Gould og
Peterson, 1993; Tweed, 1989; Anderson, 1990).
Algengt er að vöðvamassi sé rýr þó að holdarfar sé
skvapmikið. Kvartar sjúklingur um sinadrátt í fótum,
vöðvaverki eða bakverki? Fínlegur skjálfti (tremor) er eitt
aðalfráhvarfseinkennið. Það sést betur ef sjúklingurinn teygir
hendurnar fram og glennir f sundur fingurna. Skert
jafnvægiskyn (ataxia) getur bent til taugaskemmda. Eru dæmi
þess að sjúklingurinn hafi fengið krampa? (Alexander, Morello,
Gould og Peterson, 1993; Tweed, 1989; Anderson, 1990).
Snemma á sjúkdómsferlinu er nokkuð algengt að
sjúklingarnir séu illa nærðir vegna rangrar samsetningar
fæðunnar. Kviðmikill sjúklingur gæti verið með lifrarsjúkdóm,
vökva í kviðarholi eða krabbamein. Hefur sjúklingurinn verið
122
með ógleði, uppköst eða niðurgang, blóð í uppköstum eða
hægðum og magabólgur? Er hann sykursjúkur en svarar illa
meðferð? (Alexander, Morello, Gould og Peterson, 1993;
Tweed, 1989; Anderson, 1990; Brunner og Sudderth, 1986).
Mat á hjarta- og lungnastarfsemi leiðir oft í ljós óeðlileg
lífmörk miðað við kyn og aldur. Algengt fráhvarfseinkenni er
hraður hjartsláttur, of hár blóðþrýsingur og líkamshiti. Hefur
sjúklingur haft hjartverk (angina pectoris) eða tfðar
lungnabólgur (aspirations)? (Anderson, 1990; Tweed, 1989;
Alexander, Gould, Morello og Peterson, 1993).
Andlegt og atferlislegt mat
Andlegar og atferlislegar breytingar er oft erfitt að meta en
eftirfarandi einkenni geta gefið tilefni til að framkvæma enn
ýtarlegra hjúkrunarmat. (Alexander, Morello, Gould og
Peterson, 1993). Ollum breytingum á atferli og meðvitund
sjúklingsins skal fylgjast vel með. Sjúklingur getur verið
óvenjulega spenntur eða kvíðinn og kvartsár, að því er virðist
að tilefnislausu. Mikið lyfjaþol er oft það sem kemur upp um
neysluvenjur alkóhólista. Er sjúklingurinn svefnlaus, órólegur,
pirraður, tortrygginn, illa áttaður eða hefur hann verið með
sjálfsvígsþanka? Er einbeiting skert og tregða í hugsunum og
gjörðum? Virðist sjúklingurinn dapur eða hefur hann verið
þunglyndur? (Alexander, Morello, Gould og Peterson, 1993;
Tweed, 1989; Anderson, 1990). „Black out“ eða minnisleysi
við neyslu, án þess að meðvitund skerðist, er einkenni sem sést
oft snemma í sjúkdómsferlinu og veldur gjarnan hræðslu og
óróleika hjá sjúklingnum (Tweed, 1989).
Rétt er að kanna hvort sjúkrahúslegur hafa verið tíðar eða
sjúklingurinn slasast eða meiðst (Tweed, 1989; Pires, 1989).
Hafa félagslegar aðstæður hans breyst, t.d. með
sambúðarslitum, breytingu á vinahópi, atvinnumissi eða
lögbroti? Vill hann leyna neyslunni eða er hann upptekinn af
atburðum tengdum henni? (Anderson, 1990; Tweed, 1989;
Pires, 1989; Alexander, Morello, Gould og Peterson, 1993).
Rannsóknaniðurstöður
Þegar frekari rannsóknaniðurstöður berast styrkja þær oftast
sjúkdómsgreininguna. Við mælingu á lifrarenzýmum skal haft í
huga að ensým eru viðkvæmur mælikvarði sem hækkar oft við
aðra sjúkdóma eins og hjarta- og lifrarsjúkdóma. Ef gamma-
glútamíntransamínasi (GGT) er óeðlilega hár er niðurstaðan
marktækari ef önnur lifrarpróf eru það einnig. Óeðlileg stærð á
rauðum blóðkornum (macrocytosis) og hátt „Mean Corpuscular
Volume“ (MCV) er algengt hjá fólki sem misnotar áfengi.
Blóðrauði (hemóglóbín) og hlutfall blóðkoma (hematókrít) geta
verið lág en einnig há ef sjúklingurinn er þurr en það er
algengt vegna þvagræsieiginleika áfengis.
Hlutfall ýmissa salta í blóði lækkar, t.d. magnesíums,
fosfats og kalíums. Lágur blóðsykur er algengur við áfengissýki
því áfengi nýtist ekki líkamanum sem orkuforði. Algengt er að
blóðfita og kólesteról í blóði mælist hærri hjá drykkjumönnum
(Tweed, 1989; Duphorne, 1992).
Sumir telja að úr svörum við eftirfarandi sjö rannsóknum
megi greina fjóra af hverjum fimm áfengissjúklingum. Þá
TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA 4. tbl. 71. árg. 1995