Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.1995, Qupperneq 15

Olga Hákonsen
Hjúkrun áfengissjúklinga
á bráðadeild II
Grein þessi fjallur um hjúkrun sjúklinga sem eru lagðir inn á almenn bráðasjúkrahús með likamlega
eða andlega kvilla en eru auk þess áfengis- eða vimuefnaneytendur. Hér verður fjallað um áhrif
áfengis á líkamann, hjúkrunarfrœðilegt mat á sjúklingnum og aðrar rannsóknir til greiningar á
áfengis- eða vímuefnavanda. Tekin eru dœmi sem geta átt við á almennri bráðadeild ogfjallað um
hjúkrunargreiningar og hjúkrunaraðgerðir. Greinin er sú seinni af tveimur um málefni áfengissjúkra á
bráðadeild. Fyrri greinin birtist í Tímariti hjúkrunaifrœðinga 2.-3. tbl. 71. árg. 1995.
Olga Hákonsen lauk námi í
hjúkrunarfræði frá
Hjúkrunarskóla íslands árið
1970 og B.S. prófí í hjúkrun frá
Háskóla íslands árið 1994.
Hún hefur starfað við hjúkrun
erlendis, á Landspítalanum og
á Vogi. Hún stundar nú nám í
hjúkrun fíkniefnasjúklinga við
University of Maryland í
Baltimore í Bandaríkjunum.
Inngangur
í fyrri greininni kom fram að vankunnáttu og óöryggis hefur
gætt við meðhöndlun áfengis- og vímuefnasjúklinga á
bráðasjúkrahúsum (Olga Hákonsen, 1995). Tilgangur þessarar
greinar er að vekja athygli heilbrigðisstarfsfólks, og þá
sérstaklega hjúkrunarfræðinga, á einkennum áfengissýki og
viðbrögðum til að koma í veg fyrir lífshættulegt fráhvarf. Einnig
er bent á algeng byrjunareinkenni áfengissýki til að hægt sé að
hafa áhrif á sjúkdómsferlið snemma með viðeigandi hætti.
Alkóhól og óhrif þess ó líkamann
Afengi hefur fylgt mannkyninu um aldir og verið nýtt sem
vímugjafi, verkjalyf eða/og efni til sótthreinsunar (Holman,
1987; Duphorne, 1992; Schenk, 1991). Við neyslu frásogast
áfengi mjög hratt til blóðrásar, sérstaklega á tóman maga
(Holman, 1987; Duphorne, 1992).
Áfengi er að mestu (90%) brotið niður í lifur fyrir áhrif
efnahvata þar (Duphome, 1992; Vander, Sherman og Luciano,
1990). Það tekur heilbrigða lifur 5-6 klst. að hreinsa um 60
ml af hreinum vínanda. Þangað til allt áfengið er brotið niður
ferðast það í blóðinu og verkar hemjandi á fmmuskipti.
(Vander, Sherman og Luciano, 1990).
Áfengi skilst út um nýmn en hefur áhrif á losun ADH
(antidiuretic hormon) þannig að vökvaútskilnaður líkamans
verður langt umfram vökvainntöku (Vander, Sherman og
Luciano, 1990; Schenk, 1991).
Áfengi hefur eituráhrif á öll líffærakerfi líkamans. Það
hefur örvandi áhrif á heilann í smáum skönnntum, en
sljógvandi í stómm skömmtum (Schenk, 1991; Duphorne,
1992). Áfengisneysla minnkar losun GABA (gamma
amínóbútansýra) sem er hamlandi taugaboðefni í heila. GABA
er talin valda fráhvarfseinkennum eins og timburmönnum.
Lifrarsjúkdómar og sýkingar em tíðar við áfengisneyslu og
líffærakerfi, eins og taugakerfi, hjarta, beinmergur, briskirtill
og innkirtlar, verða einnig fyrir eituráhrifum. í meltingarvegi er
hætta á sáramyndun í slímhúð og geta líkamans til að nýta sér
snefilefni og vítamín, svo sem tíamín, fólínsým og B12, úr
fæðunni minnkar (Vander, Sherman og Luciano, 1990).
Blóðsykur er oft lágur og ójafnvægi í vökva- og steinefnabúskap
getur valdið „metabólískri asídósu“. Einkenni frá hjarta- og
æðakerfi em meðal annars hærri blóðþrýstingur, aukin tfðni
heilablæðinga og minnkuð kyngeta. Svefnmynstur ruglast, vægi
„REM-svefns“ minnkar og „non-REM-svefn“ verður grynnri og
styttri (Wade og Tarvis, 1989). Við langvarandi neyslu samfara
næringarskorti er hætta á svokallaðri Korsakoff-geðveiki sem
einkennist af varanlegu minnisleysi og mgli (Duphome, 1992;
Schenk, 1991). Áfengi hefur varanleg áhrif á fósturvöxt frá
þriðju viku eftir getnað (Schenk, 1991; Duphorne, 1992;
Vander, Sherman og Luciano, 1990).
Þessi upptalning er langt frá því að vera tæmandi því enn
er margt óvíst um langtímaáhrif áfengis á heilsu fólks.
Lífeðlisfræðilegar rannsóknir seinni ára hafa beinst að
spurningum um erfðafræðileg tengsl, áhrif mikillar neyslu á
líkamann og áhrif á framleiðslu niðurbrotshvatanna í lifur
(Wade og Tarvis, 1989). Þó þessum spurningum sé enn ósvarað
er ljóst að mikil áfengisneysla er ekki heppileg heilsu manna.
Hjúkrunarfræðilegt mat ó sjúklingnum
Rétt er að hafa hugfast við innlögn allra sjúklinga að sá
möguleiki sé fyrir hendi að þeir misnoti vímuefni. Gera skal
stutt hjúkrunamat á öllum nýjum sjúklingum og síðan
nákvæmara hlutlægt sál-félagslegt mat (psychosocial) ef þörf
krefur (Tweed, 1989; Duphorne, 1992; Pires, 1989).
Tilgangurinn er að koma í veg fyrir lífshættulegt fráhvarf,
forðast samverkanir (interaction) lyfja, tryggja sjúklingnum
öruggt umhverfi, auk þess að reyna að hafa áhrif á
sjúkdómsferlið snemma (Alexander, Morello, Gould og
Peterson, 1993). Barry (1989) telur að erfiðast við hjúkrun
þessara einstaklinga sé að finna þá sem ekki gefa upp neyslu
þegar þeir eru lagðir inn. Væg einkenni geta gefið vísbendingu
um sjúkdóm á byrjunarstigi. Samkvæmt Tweed (1989) eru
andlegar breytingar og atferlisbreytingar oft fyrr á ferðinni en
líkamleg einkenni en fá byrjunareinkenni eru afdráttarlaus.
Ef sjúklingur er líkamlega háður áfengi fær hann
fráhvarfseinkenni ef neyslu er skyndilega hætt, t.d. þegar hann
leggst inn á sjúkrahús. Fráhvarfseinkenni koma oftast 6-24
TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA 4. tbl. 71. árg. 1995