Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.1998, Blaðsíða 21

Vilborg G. Guðnadóttir
framkvæmdastjóri Kvennaathvarfsins
Þegar minnst er á geðheilsu tengja margir hana fyrst og fremst við geðsjúkdóma.
Geðheilsa er þó annað og meira en að vera laus við geðsjúkdóma. Geðheilsa er í
raun um tilfinningar, bæði gagnvart sjálfum sér og öðrum og hvernig tekist er á við
aðstæður og kröfur lífsins. Þar er því nokkuð Ijóst að ofbeldi innan veggja heimilis
hefur veruleg áhrif á geðheilsu þeirra sem við það búa. í þessari grein er fjallað um
ofbeldi gegn konum og börnum þar sem gerendur eru eiginmenn/sambýlismenn
og feður/fósturfeður barnanna. Fjallað er um einkenni og afleiðingar ofbeldisins,
stuðning heilbrigðiskerfisins og ýmsar aðlögunarleiðir kvenna sem búa við ofbeldi.
Að stærstum hluta er stuðst við erlendar heimildir þar sem íslenskar rannsóknir á
áhrifum ofbeldis innan veggja heimila eru fáar og engar til um áhrifin á börn.
Skilgreining á ofbeldi
og nokkrar staðreyndir
Ofbeldi í samskiptum er flókið fyrirbæri þar sem margt
spilar inn í. Það væri til að mynda mikil einföldun að af-
greiða það með því að segja að konur séu „góðar“ og allt-
af þolendur og karlar „vondir" og alltaf gerendur. Sam-
kvæmt því ætti þá aðallausnin að felast í að konurnar
yfirgefi heimilin. Ofbeldi innan veggja heimila getur tekið á
sig margvíslegar myndir og verið bæði líkamlegt og and-
legt. Þess ber þó að geta að líkamlegt ofbeldi er alltaf and-
legt um leið, en andlegt ofbeldi er algengt án þess að
líkamlegt fylgi. Hvert einstakt samband er háð ákveðnu
jafnvægi í samskiptum og lítið má stundum út af bera til
þess að annar aðilinn fari ekki að misnota hinn og úr þróist
ofbeldissamband.
Ýmsar skilgreiningar eru til á ofbeldi, en þar sem hér er
verið að fjalla um ofbeldi gegn konum og börnum þeirra,
þar sem gerendur eru eiginmenn/sambýlismenn, þá er
stuðst við þá skilgreiningu að: „Ofbeldi gegn konum er kyn-
bundið ofbeldi sem leiðir af sér, eða er líklegt til að leiða af
sér, andlega, líkamlega, kynferðislega áverka og/eða þján-
ingu. Innifalið er hótun um slíkt atferli."
Þegar fjallað er um ofbeldi þá er í meirihluta tilvika átt
við líkamlegt ofbeldi og er það skiljanlegt þar sem það er
mun auðveldara í skilgreiningu og rannsókn heldur en
ofbeldi sem eingöngu er andlegt. í skýrslu dómsmálaráð-
herra frá 1996 um orsakir, umfang og afleiðingar heimilsis-
ofbeldis, og annars ofbeldis gegn konum og börnum,
kemur ýmislegt áhugavert fram um líkamlegt ofbeldi gegn
konum. Fram kemur m.a. að árið 1995 hafi 350 konur, á
aldrinum 18-65 ára, verið beittar ofbeldi einu sinni það
árið, af manni sínum en það er um 0,4% kvenna í þessum
aldurshópi. Einnig kemur fram að um 750 konur í sama
aldurshópi hafi mátt þola ofbeldi oftar en einu sinni af
manni sínum það árið en það er um 0,9% kvenna í
aldurshópnum. Það að vera beittar ofbeldi oftar en einu
sinni sama árið gefur vísbendingu um að konurnar búi við
ofbeldi. í sömu rannsókn kemur einnig fram að aðeins
14% kvennanna höfðu leitað aðstoðar Kvennaathvarfsins
og að flestar voru ánægðar með þá þjónustu. Niðurstöð-
urnar sýna einnig að hærra hlutfall kvenna á íslandi verður
fyrir ofbeldi heldur en í Danmörku. Hvað útbreiðslu ofbeldis
varðar þá er þarna eingöngu átt við líkamlegt ofbeldi og
því má segja að útbreiðsla ofbeldis sé enn að stórum hluta
óþekkt bæði hér á íslandi, sem annars staðar, þar sem
kannanir á andlegu ofbeldi eingöngu eru fátíðar.
Möguleg þróun ofbeldisins
Nauðsynlegt er að skilja á milli annars vegar venjulegs
„pirrings" og ýmissa „uppákoma,“ sem eru eðlilegar í flest-
um samböndum og hins vegar ofbeldis. Ofbeldi verður
ekki fyrr en sjálfsmynd kvennanna fer að brotna niður og
karlarnir nýta sér það sem stjórntæki. Stjórnunin felst þá í
því að karlarnir hafa meiri áhrif á líðan, hegðun og skoðanir
kvennanna en þær sjálfar hafa.
Af þeim konum sem leituðu aðstoðar í Kvennaathvarf-
inu árið 1996 höfðu 38% orðið fyrir líkamlegu ofbeldi á
móti 62% sem leituðu eingöngu aðstoðar vegna andlegs
ofbeldis. í 52% allra tilfellanna voru gerendur eiginmenn/-
sambýlismenn en í 29% tilfellanna voru þeir fyrrverandi
Tímarit Hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 74. árg. 1998
101