Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.1998, Blaðsíða 30

Þórunn Kjartansdóttir
Heilbrigðisstarfsfólk og ákveðnir sjúklingahópar
eru meðal þeirra sem eiga á hættu að fá latex-
ofnæmi. Tilfellum með latexofnæmi fjölgaði svo
á síðari hluta níunda áratugsins og byrjun þess
tíunda að því er líkt við faraldur. Það er því brýn
þörf fyrir að auka almenna þekkingu á latex-
ofnæmi. Fyrirbygging og skipulagðar aðgerðir
þarf til að stemma stigu við þessu vandamáli.
Latex er náttúrulegt gúmmíefni, unnið úr trjábol gúmmí-
trésins Hevea Brasilienis. Efnið er vinsælt í iðnaði vegna
teygjanleika þess og styrks. Það er ýmist unnið hart eins
og í dekk eða mjúkt eins og í gúmmíhanska, leikföng og
smokka. Latex finnst í meira en 40.000 hjúkrunar- og
heimilisvörum (Heinzerling og Johnson, 1996) auk þess
sem það er notað í tískufatnað og kodda. Síðustu 16 ár
hefur tilfellum með latexofnæmi fjölgað stöðugt og hafa
mikilvægir áhættuhópar fundist með faraldsrannsóknum.
Ekki er vitað um ástæðu fyrir aukinni tíðni latex ofnæmis
en sú hugmynd hefur komið fram að framleiðendur hafi
i
gripið til ódýrari lausna í framleiðslu vegna aukinnar eftir-
spurnar á gúmmihönskum og smokkum á seinni hluta níu-
anda áratugsins og byrjun þess tíunda (Sussman og
Beezhold, 1995). Þó að ávinningur þess að nota eingöngu
gæðavörur við heilbrigðisþjónustu sé augljós, hættir mönn-
um til að horfa í verð á dýrum hjúkrunarvörum. Hjúkrunar-
framkvæmdastjórar bera ábyrgð á rekstri deilda. Þeir velja
hjúkrunarfræðinga til að taka þátt í innkaupum og til að
lesa það fræðsluefni sem framleiðendur og sölumenn leggja til
með varningi sínum. Heildarsýn hjúkrunarfræðinga á ferli
sjúklinga inni á sjúkrastofnun gerir þeim kleift að vinna skipu-
lega. Samvinna sem byggir á þekkingargrunni á hverju sér-
sviði getur skipt sköpum fyrir einstaklinga með latexofnæmi.
Einkenni Latexofnæmis
Almennt er ofnæmi flokkað í fjögur stig eftir áreitinu og svörun
líkamans. Latex ofnæmi er aðallega lýst sem I. stigs eða
IV. stigs ofnæmi eða svörun.
I. stigs ofnæmissvörun verður ef IgE sameindir á
yfirborði mastfrumna eða basofila þekkja ofnæmisvakann.
Þá á sér stað krossbrúun tveggja sameinda og losun efna
eins og histamíns, prostaglandins og leukotrína úr mast-
frumunni fylgir í kjölfarið. Þessi efni valda bráðum ofnæm-
iseinkennum (nefrennsli, hnerra, kláða, berkjubólgu, önd-
unarteppu, ofsabjúg, kviðverkjum, niðurgangi, blóðþrýst-
ingsfalli og meðvitundarleysi) (Unnur Steina Björnsdóttir,
1997). Einkennin birtast innan 5 til 30 mínútna frá snert-
ingu við efnið. Þekktar líffræðilegar leiðir til að innbyrða
efnið eru í gegnum hornhimnu, hárkirtla húðar, svitakirtla,
og með innöndun (Sussman og Beezhold, 1995; Fay
1991; Heese, og fl. 1991).
IV. stigs ofnæmissvörun er svo kallað síðbúið ofnæmi.
Það birtist 48-96 tímum eftir snertingu við ofnæmisvakann
(Sussman og Beezhold, 1995; Fay 1991; Heese, og fl.
1991). Það lýsir sér fyrst og fremst sem snertiexem og er
miðlað af Langerhansfrumum í yfirborðslögum húðar
(Unnur Steina Björnsdóttir, 1997). Einkenni eru bólga, roði,
kláði og við endurtekna snertingu við ofnæmisvakann
þykknar húðin og exem myndast (Sussman og Beezhold,
1995; Fay 1991; Heese, og fl. 1991).
Algengi og áhættur
Einkum er talað um þrjá áhættuhópa í tengslum við latex-
ofnæmi; sjúklinga sem endurtekið hafa farið í skurðað-
gerðir, heilbrigðisstarfsmenn og fólk sem vinnur við fram-
leiðslu á vörum úr latexi t.d. á gúmmívinnustofum (Davíð
Gíslason og Unnur Steina Björnsdóttir, 1996). Algengi
latexofnæmis hjá almenningi er talið um 1 % en innan heil-
Þórunn Kjartansdóttir starfar á skurðstofu Lsp. Hún útskrifaðist<frá HSÍ
1981. Lauk sérfræðinámi í skurðhjúkrun frá Nýja Hjúkrunarskólanum
1987 og vinnur nú að lokaverkefni í sérskipulögðu BS. námi við HÍ.
110
Tímarit Hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 74. árg. 1998