Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.1998, Blaðsíða 14

s.s. frá ættingjum sem segja að þetta sé bara fyrirgangur
eða „strákalæti" en eru þó fegnir að sjá sem minnst af
barninu sem setur allt á annan endann þegar það kemur í
heimsókn.
Er ofvirkni áhættuþáttur?
Rannsóknir benda tii að á unglingsárum eigi 40% ofvirkra
við alvarleg hegðunarvandkvæði að stríða og stór hluti
þeirra þrói með sér andfélagslega hegðun og leiðist út í
misnotkun fíkniefna (Mash og Barkley, 1996).
Þegar samskipti heima og í skóla hafa í nokkur ár ein-
kennst af vítahring með neikvæðum skilaboðum til barns-
ins, er algengt að hegðunarerfiðleikar (mótþrói, andstaða,
ögrun, uppreisn) bætist ofan á ofvirknieinkennin eða að
barnið dragi sig í hlé og koðni niður (kvíði, vanlíðan, þung-
lyndi). Þetta fer eftir því hver vandamál barnsins eru og hvernig
þau eru samsett ásamt persónueinkennum hvers barns.
Hvernig varð ofvirknimóttakan á BUGL til?
( kringum 1989 hafði börnum með einhverfu fækkað veru-
lega á dagdeild BUGL en börnum með alvarleg hegðun-
arvandamál og ofvirknieinkenni fjölgað að sama skapi.
Á þessum tíma hófst þverfagleg samvinna tveggja sál-
fræðinga, hjúkrunarfæðings, félagsráðgjafa, listmeðferðar-
fræðings, læknis og þáverandi skólastjóra Dalbrautarskóla.
Þessi hópur viðaði að sér lesefni og kynnti sér vinnu
Russell Barkley sem er geðlæknir og sérfræðingur í með-
ferð barna með ofvirkni og athyglisbrest (ADHD). Fyrsti vísir
að fræðsludagskrá var ætluð starfsfólki á BUGL. Frá 1991
hefur síðan foreldrum staðið til boða fyrirlestrar, lesefni og
hópvinna. Frá 1995 hafa sérstök þjálfunarnámskeið fyrir
foreldra ofvirkra barna verið í boði. Nú er tekið á móti
börnum í ofvirknigreiningu á göngudeild BUGL, aðallega
upp að 12 ára aldri en stundum eldri (sjá töflu 2).
i
Hvaða meðferðarleiðir eru til?
Hlutverk BUGL felst í að greina vandamálið og mæla með
ákveðnum aðgerðum og leiðum í framhaldi þess. Er þá
oftast um að ræða lyfjameðferð, fræðslu- og/eða þjálfun-
arnámskeið og ráðgjafar/stuðningsviðtöl fyrir foreldra á
göngudeild. í einstaka tilfellum er mælt með innlögn á barna-
deild en þar er sífellt meiri áhersla lögð á þátttöku foreldra
sem fá beina kennslu og þjálfun í árangursríkum sam-
skiptaaðferðum á deildinni (mynd 1).
Hvað með forvarnir?
„Ofvirknihópurinn" eins og hann er kallaður á BUGL hefur í
gegnum árin víða farið með fræðsluefni, s.s. fyrir skóla og
foreldrasamtök og samvinna hefur verið um fræðslunám-
skeiðin við Foreldrasamtök misþroska barna.
Unnið er að nokkrum rannsóknum. T.d. er verið að
gera úttekt á fyrstu 100 börnunum sem fóru í gegnum sér-
hæfða ofvirknigreiningu á BUGL, í annarri rannsókn er ver-
94
Tafla 2
Þættir tengdir ofvirknigreiningu
á barna- og unglingageðdeild
Orsakir:
Líffræðilegar. Líklega truflun í boðefnakerfi í heila.
Erfðir eiga greinilega mikinn hlut að máli (25% foreldra
með einkenni).
Greining:
Læknisskoðun
Greiningarviðtal við foreldra
Upplýsingaskrá um heilsufar-, þroska- og félagssögu
Rrófun á barni / mat á vitsmunaþroska
Matskvarðar frá foreldrum og kennurum
Tíðni:
Talið er að um 3-5% barna séu ofvirk. Það samsvarar
að meðaltali því að eitt ofvirkt barn sé í hverjum bekk
grunnskólans á íslandi.
Horfur:
70% enn með einkenni á unglingsárum (mest hvatvísi
og athyglibrestur), 50% einkennalaus á fullorðinsaldri
(Mash og Barkley, 1996)
Tilvísun
Móttaka á göngudeild
Úthverfuteymi - Ofvirknimóttaka
Fræöslu- Þjálfunar- Ráögjöf til Innlögn á Lyfja-
námskeið námskeiö foreldra barnadeild meðferð
Ráögjöf Ráðgjöf Samvinna
v/skólamála v/leikskóla v/Dalbrautarskóla
Mynd 1 - Þjónustuferli 1998 við ofvirk börn á BUGL
ið að kanna algengi svefntruflana í tengslum við ofvirkni-
vandamál og eins er verið að athuga ofvirknieinkenni á
stórum hópi 5 ára leikskólabarna í Reykjavík. Samvinna er
við svefnrannsóknardeild Landspítalans, félagsvísindadeild
Háskóla íslands, Greiningar- og ráðgjafastöð ríkisins og
sálfræði- og sérkennsludeild Dagvistar barna.
Það hefur verið mikil ásókn í þjónustu „ofvirknihópsins"
síðustu ár eins og biðlistinn frægi hefur sýnt, en bið eftir
ofvirknigreiningu hefur mest farið upp í 14 mánuði. Enn
bíða um 30 börn eftir þjónustu.
Nýlega hefur fleira fagfólk á BUGL komið til liðs við fyrri
hóp og unnið er hörðum höndum við að sinna fyrirliggjandi
málum. Til að koma til móts við ákveðinn hóp er nú einnig
í mótun dagdeildarúrræði sem teymi hjúkrunarfræðinga er
að vinna að.
Tímarit Hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 74. árg. 1998