Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.1998, Blaðsíða 24

ýmsum öörum óljósum kvörtunum og vansældareinkenn-
um. Á þessum aldri eiga börn erfitt með að skilgreina og
tjá tilfinningar sínar eða orða líðan með öðru en líkamleg-
um kvörtunum.
Unglingsaldurinn getur verið sérlega erfiður fyrir unglinga
sem búa við ofbeldi. Það sem hefur komið fram um börn á
skólaaldri á einnig við um unglinga, en þeir eru einnig í
sérstakri áhættu á öðrum sviðum. Á þessum aldri eiga sér
stað miklar breytingar á þroska og tilfinningum, sem veitist
mörgum unglingum ærið að fást við þó ekki komi til of-
beldi. Unglingar sem búa við ofbeldi eiga oft í miklum
tilfinningalegum erfiðleikum þar sem þeir lifa í skjóli
skammar, sektar, vonbrigða og niðurlægingar vegna þess
leyndarmáls sem ofbeldið er. Þeir ala oft þá von í brjósti að
einhver komi og „bjargi“ þeim. Þeir sveiflast á milli vonar
og vonleysis um að nú sé ástandið að lagast og tilfinningin
um að hafa litla sem enga stjórn á eigin lífi gerist áleitin. Á
unglingsaldri hefst tímabil kynferðislegrar aðlöðunar þar
sem unglingarnir falla oftast inn í þann farveg sem þeir
þekkja fyrir bæði varðandi kynhlutverk og samskipti. Það
gefur því auga leið að unglingar sem búa við ofbeldi á
heimilum sínum geta, á þessu sviði, verið sérlega illa
staddir. Þeir eiga oft í töluverðum erfiðleikum varðandi
samsömun í félagahópi, sumir taka upp andfélagslega
hegðun, aðrir verða ofurábyrgir fyrir fjölskyldum sínum og
ekki er óalgengt að sjá þá lokast inni í sjálfum sér. Þeir
sveiflast gjarnan á milli ástar og haturs á foreldrum sínum
og á milli vonar og vonleysis varðandi ástandið. Þeir eiga
að geta sótt bæði öryggi og andlega næringu til foreldra
sinna en fá jafnvel hvorugt.
í könnunum kemur margoft í Ijós að ákveðin tengsl eru
á milli andfélagslegrar hegðunar unglinga, vímuefnaneyslu,
þunglyndis, almennrar vanlíðunar, vændis, sjálfsvíga, sjálfs-
vígstilrauna og ofbeldis á heimilum.
{
Niðurlag
Andlegu ofbeldi hefur stundum verið líkt við köngulóarvef,
listilega spunnum, sem sést aðeins þegar betur er að gáð
og nokkuð vitað hvar hans er að leita. Við nánari skoðun
sést síðan hve vandlega og úthugsað hver þráður er
spunninn og hve erfitt er að losna án stuðnings. Ofbeldi á
heimilum er flókinn vefur hegðunar og tilfinninga. Konurnar
festist í samskiptum sem ógna andlegri og líkamlegri
heilsu þeirra - og barnanna. Þær sitja fastar í þessum
samskiptum á meðan þær trúa því að það séu þær sem
orsaki ofbeldið og með því að „læra“ á mennina þá geti
þær komið í veg fyrir ofbeldið. Þær sitja einnig fastar ef
stuðningsaðilar eru með nokkuð staðlaða mynd af ofbeldi
sem reynsla hluta kvennanna rúmast jafnvel illa eða ekki
innan.
Vinnan út úr ofbeldinu hefst fyrir alvöru þegar konurnar
átta sig á þessum staðreyndum. í kjölfarið hætta þær að
vernda mennina, sem neyðast þá til að horfast í augu við
eigin gerðir og afleiðingar þeirra. Að mennirnir átti sig og
óski sjálfir að leita sér aðstoðar er mikilvæg forsenda þess
að jákvæðar breytingar geti átt sér stað í samböndunum.
Breytingar sem annað hvort gætu leitt af sér áframhald-
andi ofbeldislaus sambönd eða skilnað. Hingað til hefur
komið í Ijós að þrátt fyrir bestu aðstæður og góðan stuðn-
ing þá þróast þessi sambönd oftar til skilnaðar. Ástæðan
hefur m.a. verið talin sú að „eyðileggingin" er orðin of mikil
og grunnur góðra fyrirheita, sem lagt var af stað með í
upphafi brast.
Það tekur mislangan tíma fyrir konur, sem búið hafa við
ofbeldi að endurheimta geðheilsu sína að nýju, eins og
hún er skilgreind hér í upphafi greinarinnar. Konurnar verða
seint samar, þar sem ofbeldið er einfaldlega þannig reynsla.
Reynslan getur þó með góðum stuðningi og tímanum
orðið dýrmæt, jafnvel eins og perla vísdóms og leikni þar
sem konunum tekst þá að nota hana til að auka persónu-
legt innsæi og innri styrk.
í stað þess að búa við öryggi og alhliða andlega og
líkamlega næringu þá búa börn, sem alast upp við ofbeldi
á heimilum sínum við stöðugan kvíða, ótta, reiði, stjórn-
leysi, vanmátt og ringlureið. Þau þurfa jafnvel alla ævi að
glíma við afleiðingarnar bæði á sál og líkama og í flestum
samskiptum við aðra, nokkuð sem getur dregið verulega
úr tækifærum þeirra á að „njóta sín“ í lífinu. Þau læra
takmarkað um hvað einkennir venjulegt heimilislíf, því á
heimilum sínum búa þau e.t.v. með feðrum sem eru sjálf-
miðaðir, illa sveigjanlegir og leysa gjarnan ágreining með
valdi. Á móti geta síðan mæðurnar verið svo yfirþyrmdar af
ofbeldinu að hjá þeim er lítið öryggi og skjól að finna.
Tilfinningalega má því segja að mörg þessara barna, eins
og mæðurnar, séu heimilislaus.
Eins og konunum, er einnig hægt að hjálpa börnunum
og þar liggur ábyrgðin alfarið hjá hinum fullorðnu. Sérlega
er mikilvægt að heilbrigðis- og uppeldisstéttir þrói með sér
næmni og skilning á áhrifum ofbeldis og séu minnugar
þess í öllum stuðningi sínum að ofbeldi á heimilum er eitt
af best geymdu leyndarmálum flestra barna.
Heimildaskrá
Abel, S, Buszewicz, M., Davison, S., Johnson, S. og Staples., E. (1996).
Planning community mental health services for women. London:
Routledge.
Fogel, I.C. Woods, F.N. (1995). Women's Health Care. A comprehensive
handbook. London: Sage Publications Ltd.
Heise, L. Pitanguy, J. og Germain, A. (1994). Violence Against Women:
The Hidden Health Burden. World Bank Discussion Papers.
Jasse, G.P. Wolfe, A.D. og Wilson, S.K. (1990) Children og battered
women. London: Sage Publication Ltd.
Kirkwood, C. (1993). Leaving abusive partners. London: Sage
Publication Ltd.
Samtök um Kvennaathvarf. (1996). Ársskýrssla. Reykjavík: Samtök um
Kvennaathvarf.
Saunders, A. (1995). ,,/f hurts me too.“ Children's experiences of
domestic violence and refuge lives. London: National institute for
Socialwork.
Stark, E, og Flitcraft, A. (1996). Women at risk. California: Sage
Publications, Inc.
104
Tímarit Hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 74. árg. 1998