Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.1998, Blaðsíða 31

brigðisþjónustunnar og í ákveðnum sjúklingahópum 6%-
68% (Korniewicz og Kelly, 1995, Sussman og Beezhold,
1995). Algengi ofnæmisins meðal heilbrigðisstarfsmanna
hefur mælst á bilinu 7 % til 10% (Sussman og Beezhold,
1995) en heilbrigðisstarfsmenn með aðra þekkta ofnæmis-
sjúkdóma mældust mun oftar með latexofnæmi eða í um
30% tilfella (Hunt og fl., 1995). Meðal sjúklinga, bæði fullorð-
inna og nýbura, sem hafa oft farið í aðgerðir hefur algengi
mælst um 6,5% en 18 til 68% meðal barna sem fæðast með
klofinn hrygg sem krefst margra aðgerða á fyrstu æviárum
(Sussman og Beezhold, 1995; Korniewicz og Kelly, 1995).
Engin rannsókn á algengi latexofnæmis hefur verið
gerð á íslandi en árið 1996 höfðu 30 manns greinst með
það (Davíð Gíslason og Unnur Steina Björnsdóttir, 1996).
Enn eru fá I. stigs ofnæmistilfelli þekkt á landinu en fleiri og
fleiri starfsmenn innan heilbrigðisstétta (skurðhjúkrunar-
fræðingar, skurðlæknar og tannlæknar) hafa á undanförn-
um árum myndað IV.stigs ofnæmissvörun.
Inni á sjúkrastofnunum eru mörg efni sem geta valdið
húðvandamálum hjá starfsfólki. Mikil hanskanotkun og
stöðugur handþvottur getur leitt til exems og ofnæmis.
Sterkja (púður) sem vinnuhönskum er velt upp úr og áhrif
efna sem bakteríur gefa frá sér (endotoxine) við dauð-
hreinsun, geta skapað húðvandmál sem auðvelda aðgang
latexpróteina að líkamanum (Grötsch, Leimbeck, Sonnen-
schein, 1992). Púðrið hefur slæm áhrif á bata aðgerðar-
sjúklinga því það berst með hönskum starfsfólks, þó þeir
séu skolaðir með vatni, inn í líkamann og getur valdið sam-
gróningum (Ellis, 1990; Heese, Hintzenstern, Klaus-Peter,
Koch og Hornstein,1991; Fay, 1991). Tíminn sem verið er í
hönskum, skiptir máli því að sviti og núningur auka gegn-
dræpi húðar fyrir próteinum (Turjanmaa, Laurila, Makinen-
Kiljunen, Reunala, 1988). Mælingar á latexpróteinum í and-
rúmslofti á skurðstofum sýna að latexhanskar með púðri
eru meginástæðan fyrir dreifingu slíkra próteina út í and-
rúmsloftið (Heilman, Jones, Swanson, Yunginger, 1996).
Púðrið bindur próteinin sem berast síðan að slímhúð bæði
með snertingu t.d. af verkfærum, sem notuð eru við tann-
lækningar og skurðaðgerðir, og um öndunarfæri með úða-
smiti (Heilman, Jones, Swanson, Yunginger, 1996; Bo,
1997). Loks hefur komið í Ijós að latexpróteinin sitja eftir á
húðinni eftir notkun á púðurlausum hönskum (Beezhold,
Kostyal, Wiseman, 1994; Korniewicz og Kelly, 1995; Bubak
og Fransway, 1992; Swanson, Bubak, Hunt, 1994). Margir
hafa reynt að verja hendur sínar með áburðum en notkun
þeirra eykur viðloðun latexpróteina á höndum og er því
varasöm. Þeim mun mikilvægara er að þvo hendur fyrir og
eftir hanskanotkun til þess að losna við latexprótein af
höndunum (Beezhold, Kostyal, Wiseman, 1994).
Skipulögð vinnubrögð
Með skipulagningu geta hjúkrunarfræðingar unnið að
fræðslu og fyrirbyggingu á latexofnæmi. Þannig skila vinnu-
brögðin árangri bæði fyrir sjúklingahópa og samstarfsfólk.
Umönnun sjúklinga með latexofnæmi byggist á forvörnum
og heildrænni hjúkrun. Án þekkingar um sjúkdóminn, al-
gengi hans og þróun er ekki hægt að veita bestu mögu-
legu hjúkrun. Fræðsla um sjúkdóminn er mjög mikilvæg
fyrir allar heilbrigðisstéttir. Það lendir oft á hjúkrunarfræð-
ingum að skipuleggja og framkvæma stórar aðgerðir innan
sjúkrahúsanna. Heildarferli um fræðslu og meðferð latexof-
næmis hafa verið unnin til leiðbeiningar fyrir sjúkrastofnanir.
Þar er lagt til að stofna latexhóp með fólki sem tekur
ákvarðanir um innkaup og vinnubrögð annars vegar og hins
vegar fólki sem vinnur í tengslum við starfsfólk og skjól-
stæðinga. Dæmi um samsetningu slíks hóps, markmið
hópsins og markmið einstaklinga í hópnum má sjá í töflu 1.
íslenskir ofnæmissérfræðingar hafa meðhöndlað þá 30
einstaklinga sem hingað til hafa greinst með latexofnæmi á
landinu. Þeir hafa kynnt sjúkdóminn og leiðbeint sjúkra-
stofnunum varðandi sjúkdóminn. íslenskir ofnæmissér-
fræðingar hafa unnið eftir ráðleggingum starfshóps á
vegum amerískra ofnæmislækna og birt þær í Læknablað-
inu. Þær eru eftirfarandi:
• Að finna þá sem eru í áhættuhópum.
• Að spyrja þá sem eru á leið í aðgerð um einkenni sem
geta bent til latexofnæmis.
• Að rannsaka sjúklinga í áhættuhópum og með grun-
samleg einkenni fyrir latexofnæmi.
• Að tryggja að þeir sem hafa latexofnæmi geti farið í að-
gerðir í latexfríu umhverfi.
• Að merkja þá sem hafa þekkt latexofnæmi með Medic
Alert merkjum.
• Að þeir sem fengið hafa alvarleg einkenni beri á sér
adrenalínsprautu (Epi-Pen) í öryggisskyni (Davíð Gísla-
son og Unnur Steina Björnsdóttir, 1996).
Lokaorð
Latexofnæmi má líkja við faraldur innan heilbrigðisstétta og
ákveðinna sjúklingahópa en unnið er ötullega að því að
hefta útbreiðslu hans. Vegna þess hve latex er algengt í
umhverfinu er erfitt að lifa með slíkt ofnæmi. Það ógnar
bæði lífi og starfsgetu fólks sem þjáist af því. Hjúkrunar-
fræðingar verða að vera meðvitaðir um sjúkdóminn og
einkenni hans og geta greint áhættuhópa. Þeir verða að
geta skapað latexfrítt umhverfi og komið í veg fyrir
alvarlega ofnæmissvörun. Þeir verða að þekkja leiðir til
þess að hefta útbreiðslu latexofnæmis og verja sína eigin
heilsu. Síðast en ekki síst þurfa hjúkrunarfræðingar að
fylgjast með rannsóknum og þróun á latexofnæmi og nota
þekkingu sína'í þágu sjúklinga, sjálfra sín og samstarfs-
manna.
Heimildaskrá
Beezhold, D.H., kostyal, D.A. og Wiseman, J. (1994). The transfer of
protein allergens from latex gloves: A study of influencing factors.
AORN Journal, 59 (3), 605-613.
Tímarit Hjúkrunarfræðinga ■ 2. tbl. 74. árg. 1998
111