Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2000, Blaðsíða 23

Við Alþjóðaheilbrigðismálastofnunina er ofbeldi gegn
konum sagt vera eitt alvarlegasta heilbrigðisvandamál
heims. Þar er nú unnið að því í samráði við þjóðir heims að
vinna bug á vandanum.
Hjá Sameinuðu þjóðunum er nú unnið að samninga-
gerð við ríki þar sem menn eru tregir til að hrófla við þeirri
hefð að líta á kúgun kvenna og ofbeldi gegn þeim sem
einkamál eða að réttlæta megi það með vísan til menn-
ingarlegrar forsögu, trúarbragða eða hefða.
Vandamálið þekkist ekki aðeins í íslömskum ríkjum og
þróunarlöndunum. Sem dæmi má nefna að Bandaríkja-
menn hafa enn ekki fullgilt CEDAW-sáttmála Sameinuðu
þjóðanna um að útrýma allri mismunun gegn konum.
Umheimurinn er nú að stíga fyrstu skrefin til að útrýma
öllu ofbeldi gegn konum og það ferli verður enginn dans á
rósum eins og Panos-stofnunin hefur gert sér grein fyrir.
Dæmigert fyrir það kynbundna ofbeldi, sem konur eru
beittar, er að það á sér yfirleitt stað innan veggja
heimilisins og víða er litið á það sem viðurkenndan þátt í
fjölskyldu- og félagslífi. Konur hafa auk þess hvorki
félagslegt né fjárhagslegt bolmagn til að flýja ofbeldisfullt
heimilislíf því algengast er að karlar séu skráðir fyrir heimili,
landi og peningum fjölskyldunnar.
i Panos-skýrslunni er vitnað á eftirfarandi hátt til móður
í Kambódíu sem ráðlagði dóttur sinni að snúa heim til
ofbeldisfulls eiginmanns:
„Gerðu það að snúa aftur heim. Ekki óttast mann-
inn þinn, hann ber þig ekki til bana. í versta falli
misþyrmir hann þér uns þú missir meðvitund."
Þótt hægt virðist miða er þó mikilvægt að alþjóðasam-
félagið skuli hafa sett ofbeldi gegn konum á verkefnalista
sinn. Kínversk kona fór í mál við mann sinn vegna ofbeldis
hans. Hún vann málið þótt maður hennar héldi því fram að
misþyrmingar eiginkonu væru einkamál sem kæmi dóm-
stólum ekkert við.
Masai-konan Agnes Siviankoi frá Kenýa vann svipað
mál gegn eiginmanni sínum.
„Ég berst fyrir hönd allra Masai-kvenna og nú vita þær
að hægt er að bregðast við ofbeldinu," sagði hún.
Alheimsvandamál
Kannanir síðustu áratuga hafa leitt í Ijós að ofbeldi er
alheimsvandamál og að gerendur eru af öllum þjóðernum
og úr öllum þrepum samfélagsins.
Formlegt jafnrétti ríkir að vísu í mörgum vestrænum
ríkjum en konur verða samt víða að búa við ofbeldi og
kynferðislega áreitni á mörkum þess sem samfélagið getur
sætt sig við.
Þegar vísindakonan Lori Heise og samstarfsfólk hennar
kynnti sér afleiðingar ofbeldis gegn konum á heilbrigði í
vanþróuðum ríkjum kom í Ijós að konur verða fyrir mestu
ofbeldi í samfélögum þar sem þær eru hvað mest háðar
körlum fjárhagslega og þar sem frelsi þeirra eru takmörk
sett, hvort sem er heima eða á opinberum vettvangi.
Stúlkum er hætta búin vegna ofbeldis jafnvel áður en
þær fæðast. Stefna kínverskra stjórnvalda um eitt barn á
fjölskyldu hefur leitt til þess að væntanlegir foreldrar gera
allt sem hægt er til að tryggja að þeirra eina barn verði
drengur. Áætlað hefur verið að árið 1987 hafi „vantað" um
hálfa milljón stúlkna, annaðhvort vegna þess að fóstrum
var eytt eða vegna þess að þær voru myrtar fljótlega eftir
fæðingu til að fá rými fyrir son.
[ héraðinu Punjab á Indlandi er helmingi líklegra að
stúlkur en drengir á aldrinum tveggja til fjögurra ára deyi úr
hitabeltissjúkdómum á borð við blóðkreppusótt og
lungnabólgu vegna skorts á aðhlynningu, umönnun og
meðferð.
í Bangladesh eru þrefalt meiri líkur á að stúlkur séu
vannærðar en drengir.
Umskurður kvenna
Umskurður kvenna með tilheyrandi skemmdum á
kynfærum er víða stundaður í Afríku á ungum stúlkum.
Stundum er snípurinn skorinn af eða innri eða ytri skapa-
barmar eða jafnvel hvort tveggja er fjarlægt. í sumum
samfélögum er sárið svo saumað saman og jafnvel leg-
göngin líka.
Umskurður kvenna er framkvæmdur án svæfingar og
við sóðaleg og frumstæð skilyrði. Aðgerðirnar eru afar
sársaukafullar og hættulegar og stúlkurnar deyja oft, ýmist
af völdum meðfylgjandi sýkinga eða síðar þegar sárið er
rifið upp við samfarir eða barnsburð.
Rannsókn í Súdan sýndi að helmingi meiri líkur eru á
að umskornar konur verði ófrjóar en aðrar vegna sýkinga
af ýmsu tagi sem koma til þegar erfitt er að losa líkamann
við þvag og blóð.
Um 130 milljónir kvenna um heim allan hafa verið
umskornar á einn eða annan hátt.
Einni af hverjum fimm nauðgað
Bandarískar rannsóknir gefa til kynna að allt að fimmtungur
kvenna verði einhvern tíma á ævinni fórnarlamb nauðgunar
eða nauðgunartilraunar. Kanadískar, nýsjálenskar og
kóreskar rannsóknir sýna svipaðar áhættulíkur fyrir konur.
Það er einnig staðfest að nauðganir eru yfirleitt ekki
framkvæmdar af ókunnum mönnum heldur kunningjum,
nágrönnum, ættingjum, eiginmönnum og kærustum. Upp-
lýsingar frá dómstólum í Perú, Malaslu, Bandaríkjunum og
ýmsum öðrum löndum sýna að fórnarlömbin þekkja 60 til
80 af hundraði nauðgara.
Erfitt er að meta tíðni nauðgana í hjónabandi, ekki síst
vegna þess að bannhelgi hvílir yfir umræðu um þau mál í
mörgum samfélögum. Súdanski læknirinn Nahid Toubia
segir að konur eigi einfaldlega ekki til orð yfir þennan glæp
207
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 4. tbl. 76. árg. 2000