Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.07.2003, Qupperneq 35

FRÆÐSLUGREIN
Umönnun fólks meö heila-
bilunarsjúkdóma
Myndl: Mikilvægar þarfir manneskjunnar
Mynd 2: Mikilvægir þættir í fari umönnunaraðilans
legum og sálfræðilegum skilningi. Hann segir að
allir menn séu skilyrðislaust mikils virði og það
sé skylda okkar að koma fram hvert við annað
með djúpri virðingu, að hafa manneskjuna í
brennidepli og við megum aldrei nota samborg-
ara okkar til að ná fram okkar eigin markmiðum.
Hann bendir á, að hver maður líti á sjálfan sig
sem sjálfstæða, einstaka manneskju og að þeir
sem þekki okkur best líti okkur sömu augum.
Hvað gerir okkur að þeirri persónu, þeim sér-
staka einstaklingi, sem við erum? Tom Kitwood
segir að það að vera persóna sé sú staða sem ein-
staklingur hlýtur frá öðrum vegna innbyrðis
tengsla og félagslegra sambanda.
Við erum það sem aðrir álíta okkur vera, eða gera
okkur að, segir hann líka. Við gefum hvert öðru
þessi skilaboð í hinu daglega, félagslega samspili
og samveru. Til að geta varðveitt persónulega
heild okkar verðum við að finna fyrir því, fá virð-
ingu og traust frá því umhverfi sem við lifum í.
Því hefur verið haldið fram að munurinn á
mönnum og öðrum lifandi verum sé háður á-
kveðnum skilyrðum. Tom Kitwood nefnir fimm
atriði:
• Fyrsta skilyrðið er meðvitund og þar með al-
menn meðvitund um sjálfið.
• Annað skilyrðið er skynsemi í hugsun.
• Þriðja er markviss hegðun, þ.e. hegðun sem
hefur tilgang, að geta hugleitt möguleika og
valið eftir því.
• Fjórða skilyrðið er siðferðiskenndin, þ.e. að
lifa eftir ákveðnum grunnreglum og geta stað-
ið við gerðir sínar.
• Það fimmta er að geta verið hluti af og varð-
veitt samband við annað fólk.
Ég - það, eða ég - þú
Israelski heimspekingurinn Martin Buber (1878-1965) skrif-
ar í bók sinni „Ich und Du“ (þýdd á dönsku 1964) um mun ó-
persónulegs sambands milli manna og sambands sem byggist
á persónulegri samræðu. Hann skýrir sambandið sem tvær
gjörólíkar aðferðir til að umgangast aðra manneskju, annars
vegar EG - ÞU og hins vegar EG - ÞAÐ. Komum við fram við
annað fólk á jafnréttisgrundvelli, - ÞÚ, eða bara sem einhverja
lifandi veru, - ÞAÐ?
í kristinni trú er gerð skilyrðislaus krafaum samskipti manna:
„Allt sem þér viljið að aðrir menn gjöri yður, það skuluð þér og
þeim gjöra“ (Matt. 7,12).
Þegar við umgöngumst aðra manneskju á hún kröfu á að við
hegðum okkur sómasamlega, með vinsemd, á jafnréttisgrund-
velli og að við séum tilbúin til að eiga jákvæð samskipti við
hana.
Kitwood bendir á að þessi framkoma eigi ekki bara við í trúar-
legum skilningi heldur skipti þetta líka sköpum til að ná fé-
lagslegum og sálfræðilegum tengslum við einstaklinga sem
hafa skerta heilastarfsemi vegna heilabilunarsjúkdóma. Jafn-
vel þegar heilastarfsemin er verulega skert er oftast mögulegt
að nota ÉG -ÞÚ formið í samskiptum, segir Kitwood.
Hegðun, sem erfitt er að skilja, veldur okkur áhyggjum og ó-
öryggi, við eigum erfitt með að finna leið til að bregðast við.
Slíkri hegðun finnum við oft fyrir hjá fólki með heilabilunar-
sjúkdóma. Samskiptareglurnar eru heldur ekki eins skýrar og
þær reglur sem í gildi eru úti í samfélaginu þar sem flestir vita
hvaða hlutverk þeir hafa hver gagnvart öðrum. Hlutverkin eru
oft óljós við ummönnun.
Þess vegna er hætta á að umönnunaraðilar finni mest öryggi í
að nota ÉG - ÞAÐ samskipti.
ÉG - ÞÚ samskipti krefjast einlægni, hugmyndaflugs og færni
til að skyggnast á bak við aðstæður og setja sig í spor annarra.
Þau krefjast vilja til að hlusta og þá ekki bara eftir orðunum
sem sögð eru.
Tímarit /slenskra hjúkrunarfræöinga 3. tbl. 79. árg. 2003
33