Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2008, Blaðsíða 24

Ragnheiður Alfreðsdóttir, rangalf@krabb.is
MIKILVÆG RÁÐGJÖF
HPV-veirur: leghálskrabbamein, kynfæravörtusmit og bólusetning
Leghálskrabbameín er næstalgengasta krabbamein meðal kvenna ef litið
er til heimsins alls, Á íslandi var leghálskrabbamein ellefta algengasta
krabbameinið hjá konum á árunum 2002-2006 og dánartíðni af völdum
þess hvað lægst á heimsvísu. Þessi einstaki árangur á íslandi er að
þakka skipulagðri leit sem framkvæmd er með leghálsskoðun.
Það var fyrir meira en 50 árum að
læknir að nafni Papanicolaou gerði þá
uppgötvun að hægt væri með stroki frá
leghálsi að finna konur sem ættu á hættu
að fá leghálskrabbameín. Skipulögð leit
að leghálskrabbameíni hófst á íslandi
árið 1964. Markmið leitarstarfsins er að
lækka nýgengi* og dánartíðni** af völdum
leghálskrabbameins og er árangurinn
ótvíræður þar sem nýgengi hefur í árslok
2006 lækkað um 65% og dánartíðnín
um 87%.
Á meðfylgjandi línuriti, sem tekur mið
af alheimsstaðlaðri*** aldurstíðni****, sést
árangur af leit að leghálskrabbameini á
íslandi. Efskoðaðareru aldursstaðlaðar****
skýrslur um nýgengi miðað við 100.000
konur þá greindust 16,2 konur á árunum
1957-1961, 23,1 kona á árunum 1967-
1971 en 8,8 konur á árunum 2002-2006.
Legháskrabbamein 1956-2006: Nýgengi og dánartíðni
Árlegt aldursstaðlað m.v. alheimsþýði sem tekur mið af heimsstaðlaðri aldurstíðni
Leitarstöð Krabbameinsfélagsins hefur,
samkvæmt þjónustusamningi við heil-
brigðisráðuneytið, umsjón með skipulagi
og framkvæmd leghálskrabbameinsleitar
í nánu samstarfi við frumurannsóknastofu
félagsins. Tilgangur leitarinnar er að koma
í veg fyrir myndun krabbameins með því
að finna forstig sjúkdómsins áður en
ífarandi***** vöxtur hefur myndast eða
þá að finna meinið á hulinstigi, þ.e. eftir
að ífarandi vöxtur hefur byrjað en áður
en hann leiðir til einkenna. Hulinstig er
meðhöndlað með keiluskurði og hefur
ekki áhrif á frjósemi konunnar.
Boðunaraldur og millibil skoðana hefur
lengst af tekið mið af konum á aldrinum
25-69 ára sem hafa verið boðaðar á
þriggja ára fresti. Vegna hækkandi tíðni
mikilla forstigsbreytinga (CIN 2-3) og
ífarandi krabbameins eftir 1980 meðal
kvenna voru neðri aldursmörk færð niður
í 20 ára aldur 1988. Frá sama tíma
hafa konurnar verið boðaðar til leitar á
tveggja ára fresti í þeim tilgangi að fá sem
alflestar konur í boðunarhópi til að mæta
a.m.k. á þriggja ára fresti. Rannsóknir
á leitarstöðinni benda þó til að bil milli
skoðana geti verið allt að 4 ár hjá konum
eftir fertugt hafi þær mætt reglulega og
frumustrok verið eðlileg.
Á árunum 2003 til 2006, þ.e. á þriggja
ára tímabili, mættu 78% boðaðra kvenna
á aldrinum 25-69 ára í skoðun að
meðtöldum þeim konum sem leituðu til
sérfræðinga og sjúkrastofnana. Á sama
tímabili mættu aðeins 58% kvenna á
aldrinum 20-24. Þetta er áhyggjuefni
og gefur tilefni til aukinnar fræðslu um
orsakir og áhættuþætti sjúkdómsins
og mikilvægi leghálskrabbameinsleitar í
forvörnum. Jafnframt er mikilvægt að
benda á að krabbamein á byrjunarstigi
í leghálsi er án einkenna en það gerir
markvissa leit enn mikilvægari.
Nú er vitað að leghálskrabbamein
orsakast af svokallaðri HPV-veiru eða
vörtuveiru (human papillioma virus) ásamt
öðrum þáttum en þeir eru aldur við fyrstu
samfarir, fjöldi rekkjunauta, kynsjúkdómar,
reykingar, getnaðarvarnarpillan og fleira.
HPV-veiran smitast við kynmök en ekki er
unnt að útiloka smit milli fólks með beinni
snertingu. Áætlað er að um 80% allra
kvenna smitist af HPV-veiru einhvern tíma
á lífsleiðinni. Slíkt smit er algengast meðal
yngri kvenna og er talið að um 40-50%
kvenna smitist af HPV-veirunni fyrir 25 ára
aldur. Hækkandi hlutfall forstigsbreytinga
22
Tímarit hjúkrunarfræöinga - 1. tbl. 84. árg. 2008