Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2008, Blaðsíða 54

En skilningsleysið gat líka verið í eigin ranni eins og Þórður lýsti
einnig: „Mér finnst ekki alveg vera skilningur hjá heimilisfólkinu
... þegar maður er svo þreyttur að maður getur ekki haldið sér
uppi ...“ (bls. 61). Unnur benti einnig á að færniskerðing lokaði
á margt sem áður taldist sjálfsagt: „Fólk er hreinlega ... það
er að missa hluta af lífi sínu ... það er komið með langvinnan
ósýnilegan og illkynja sjúkdóm" (bls. 85).
Að mati samræðufélaga hafði langvinn streita, sem orsakaðist
af togstreitu í samskiptum, afgerandi áhrif á sjúkdómseinkenni:
„Þetta er eina tímabilið sem ég get sagt að liðagigtin ... andlegt
álag og þessi togstreita hafi farið saman ... sjúkdómurinn
blossaði upp [...] þarna er ég verstur af sjúkdómnum ..."
(Gunnar, bls.117). Það er umhugsunarvert að það sama
gilti um samskipti við heilbrigðisstarfsmenn. Annar hver
samræðufélagi lýsti því að niðurbrjótandi, hamlandi eða hlutlaus
samskiptaháttur heilbrigðisstarfsmanna orsakaði langvarandi
streitu og versnun sjúkdómseinkenna. Sumum þeirra leið eins
og ófrjálsu fólki í umkomuleysi sínu:
Ég veit hérna ekki hvort er meiri byrði að vera með sjúkdóminn
eða að eiga samskipti við NN [...] mér finnst ég aldrei fá
neitt frá NN öðruvísi en ég sé gráti nær. Ég hef iðulega farið
hágrátandi út í bíl eftir viðtöl við NN og keyrt grátandi heim
[...] Ég get ekki skipt um NN ... ég myndi þá fá svo mikla
tortryggni... ég legg ekki í það (Anna, bls. 30-32).
Við rannsóknina kom fram að nokkrir samræðufélagar höfðu
ekki unnið úr tilfinningum samfara alvarlegum áföllum á
uppbyggilegan hátt. Helst var það að tilfinning eins og reiði,
sem var lokuð niðri með áratuga þögn um raunverulega líðan,
sem orsakaði langvarandi streitu Ifkt og Guðrún, sem missti
móður sína á síðara skeiði barnaskólaaldurs, lýsti:
Ég er mjög reið oft við Guð og ég var mjög reið við hann eftir
að mamma dó (þögn) [...] en reiðin beinist gagnvart mér sjálfri
... og þeim sem mér þykir vænt um (þögn). Reiðin fer verst
með mig [...] það má segja að ég hafi allt lífið verið í einhvers
konar Pollýönnuleik ... reið en alltaf að þóknast öðrum [...] mig
langar að finna aftur... já ... ég finn ekki lengur til gleði (þögn)
(bls. 125 og 127).
Tileinkun bjargráða
Þolgæði var rauði þráðurinn í reynslu allra samræðufélaga af
tileinkun bjargráða eins og kemur fram í orðum Söru: „Mér
finnst það svo mikilvægt... að ekki gefast upp“ (bls. 85), þegar
hún varð fyrir eignatjóni af völdum stórbruna. Bjargráðin, sem
samræðufélagarnir tileinkuðu sér eftir alvarleg sálræn áföll,
ýmist styrktu þolgæðið eða brutu það niður (sjá mynd 3).
Trúnaðarvinir, dagbókarskrif og listsköpun voru bjargráð
nokkurra samræðufélaga:
Ég átti mjög góðar vinkonur og þessi mál voru öll rædd [...]
ég var alltaf í sveit, skrifaði dagbækur... fyrst var það bara ...
,,fór að mjólka" og svona ... en síðan var það um tilfinningar
og hvað var að gerast (Unnur, bls. 78).
Mynd 3. Lýsing samræðufélaga á bjargráðum eftir alvarleg sálræn áföll.
Listsköpun var ígildi samferðamanns hjá helmingi samræðu-
félaga og var til að mynda bjargráð Önnu: „En ég verð svo mikið
reið enn þá svo ég verð að halda áfram í listinni... fæ útrás þar
..." (bls. 31). Það lá fyrir flestum að taka vitræna ákvörðun og
flétta sárar minningar inn í lífið með uppbyggilegum hætti en
tilfinningin, sem eftir stóð, var dýrmætt einkamál sem erfitt var
að færa í orð. Ásta lýsti þessu með eftirfarandi hætti:
Ég hef ákveðið að það þýðir ekki að vera að hugsa um þessa
hluti (missir barna í fæðingu) svona dags daglega ... en samt,
já, ég get ekki lýst því... þetta er svo sterk tilfinning sem býr
innra með mér... sem ég á fyrir mig (bls. 102).
Þögnin reyndist nokkrum nauðsynlegt skjól eftir alvarleg sálræn
áföll en þögnin varð að þraut þar sem erfiðar tilfinningar biðu
úrvinnslu, þær flæktust í þögninni. Mikilvægast við úrvinnslu
tilfinninga eftir alvarleg sálræn áföll var að fá viðurkenningu á
líðaninni með virkri hlustun: „í raun getur enginn utanaðkomandi
skilið ástandið nema kannski gigtarsjúkraþjálfarar og iðjuþjálfar.
Þeir björguðu lífi mínu (þögn) hlustuðu á mig“ (Anna, bls. 31).
Orð Önnu endurspegla hvernig samkennd átti þátt í að greiða
úr þungbærum tilfinningum eftir röð alvarlegra sálrænna áfalla
og sjúkdómsgreiningu. Unnur ítrekaði þetta: „Ég sagði við
lækninn minn fyrir fjórum árum síðan og líka við manninn minn
að það væri algjört möst að bjóða upp á sálfræðiaðstoð eða
að fá að tala við einhvern" (bls. 85).
Reiðin hafði tvær hliðar líkt og þögnin. Hjá nokkrum varð
hún drifkraftur til góðra verka og ruddi farveg til jákvæðra
breytinga:
Ég ásakaði ekki Guð ... nei... en ég var oft ofboðslega reið ... en
ég las mikið, fór í skóla, var svo einn vetur í háskóla... ég ákvað
þegar ég átti fatlaða barnið mitt og þetta allt (missir barna)... að
nota tímann sem eftir er í eitthvað sem mér finnst skemmtilegt
... hreyfingin og þetta hefur hjálpað mér best að hugsa vel um
sig ... bara það [...] mérfinnst aðalatriðið að spyrna á móti, gera
það sem ég get sjálf (Ásta, bls. 102 og 105).
Trú skipti alla miklu máli eða það að finna tilgang í lífinu en
trúin mótaðist af mismunandi lífsreynslu. Anna fann leið til að
52
Tímarit hjúkrunarfræöinga - 1. tbl. 84. árg. 2008