Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2008, Blaðsíða 54

Umræða
Fram hefur komið að einungis eru þekktar tvær rannsóknir
á þekkingu barna á heimilisofbeldi sem byggjast á úrtaki úr
almennu þýði barna og að hér var notað sama snið og í breskri
og svissneskri könnun og það gefur færi á samanburði. Þetta
tvennt hlýtur að teljast könnuninni til tekna, bæði að efnið er
lítt rannsakað og einnig sú staðreynd að ólík rannsóknarsnið
og aðferðir hamla oft samanburði. Á hinn bóginn skal varast
of víðtækar ályktanir um niðurstöðurnar því þær spegla svör
(reporting) á tiltekinni stundu.
í rannsókninni var gengið út frá því að börn væru alla jafna ábyrg
og hæf til að taka þátt í athugunum á trúverðugan hátt. Það er
ánægjulegt að geta skýrt frá því að þátttaka í könnuninni var
góð. Mörg börnin sýndu skilning á að ofbeldi sé raunverulegt
vandamál eins og fram kemur í skilgreiningum þeirra. Þau sýndu
einnig könnun þessari beinan áhuga með athugasemdum þegar
þau skiluðu listunum. Við undirbúning varð vart við efa hjá sumum
lykilaðilum um hvort rétt væri að spyrja börn um svo viðkvæmt
efni en alvarlegar mótbárur heyrðu þó til undantekninga.
Niðurstöðurnar sýna að mörg börn hér á landi þekkja til
orðsins „heimilisofbeldi" eða 70-95% þeirra eftir aldri. Trúlega
hafa sum heyrt orðið í tengslum við samþykki foreldra en ekki
er hægt að fullyrða um hve algengt það er. Hið háa hlutfall
svara við spurningunni, tæp 99%, eykur á hinn bóginn gildi
niðurstaðnanna. Þó að hlutfallslega fleiri stúlkur svöruðu en
drengir var munurinn ekki marktækur. Það er í samræmi við
niðurstöður rannsóknar Mullender o.fl. (2002) en slíkur munur
kom hins vegar fram í svissneskri könnun Seith og Böckmann
(2006). Merkja má skýran aldursmun í svörunum. Eins og vænta
mátti er þekkingin á orðinu útbreiddari meðal unglinga en barna
og nánari greining sýnir þá stígandi glögglega. Þessar niðurstöður
eru áhugaverðar þar sem ofbeldi á heimilum snertir marga ef
marka má íslenskar vísbendingar og erlendar rannsóknir (Dóms-
og kirkjumálaráðuneytið, 1997; McGee, 2000; United Nations,
2006; Weinehall o.fl., 2006; WHO, 2000).
Algengara er að íslensku þátttakendurnir hafi heyrt orðið
„heimilisofbeldi" en bresku börnin og á það bæði við um börn
og unglinga. Þetta kann að einhverju leyti að stafa af því að
orðið sé gagnsærra en breska hugtakið (domestic violence).
Einnig getur aldursmunur haft áhrif þvf að yngstu bresku
börnin voru átta ára en níu ára hér á landi og fá ungmenni á
aldrinum fimmtán til sextán ára tóku þátt í bresku rannsókninni.
Heildarhlutfall er svipað og í Sviss enda sami aldurshópur þar
og í okkar könnun, en Seith og Böckmann (2006) benda á að
stutt sé síðan þessi mál urðu áberandi í umræðu þar í landi.
Hvar börn heyra um ofbeldi skiptir máli þar sem inntakið fer
að einhverju leyti eftir miðlunum og skilningurinn er háður
því að eiga kost á trúverðugum útskýringum og samræðum.
Hátt hlutfall þátttakenda tilgreinir skóla, sjónvarp, blöð og
bækur, og aðra unglinga þegar spurt er um hvar þeir hafi heyrt
um heimilisofbeldi. Þetta kemur ef til vill ekki á óvart þar eð
nútímabörn hafa greiðan aðgang að fjölmiðlum og upplýsingum
og alla jafna hæfni til að tileinka sér slíkt efni.
Mörg börn segjast hafa heyrt um heimilisofbeidi í skóla en ekki
er vitað hvort það var í kennslustundum eða meðal skólafélaga.
Ekki er útilokað að hluti þeirra svara tengist könnuninni. Þó
að kennarar hafi verið beðnir að ræða ekki efnið fyrir fram
er trúlegt að sumir skólafélagar hafi gert það. Algengara er
að börnin heyri um heimilisofbeldi í sjónvarpi og skóla en hjá
foreldrum. Börn í 4.-6. bekk virðast þó fremur verða vör við
umfjöllun um ofbeldi hjá foreldrum en unglingar og nokkru
hærra hlutfall stúlkna en drengja.
í öllum þremur könnunum var algengast að þátttakendur
segðust hafa heyrt um heimilisofbeldi í sjónvarpi. Nokkur
munur var á könnununum hversu margir höfðu heyrt um
heimilisofbeldi í skóla. Um fjórðungur svissneskra nemenda
merkti við skólann, í hinni bresku 46% svarenda og nokkru
fleiri í okkar könnun eða um 52%. Á hinn bóginn höfðu fleiri í
svissnesku könnuninni heyrt um heimilisofbeldið hjá mæðrum
og svörin dreifðust meira. Niðurstöður okkar könnunar um hvar
börnin höfðu heyrt um heimilisofbeldi líktust því meira hinum
bresku en hinum svissnesku.
„Niðurstöðurnar fela í sér mikilvæg
skilaboð til skóla og foreldra auk
fjölmiðla um ábyrgð þeirra á því
að útskýra og fræða börn um efnið
þegar tækifæri og tilefni gefast.“
Niðurstöðurnar leiða ekki í Ijós hvernig börn og unglingar
vinna úr upplýsingum sem þeim berast eftir þessum leiðum
og ber að hafa það í huga. Mullender o.fl. (2002) telja óvíst að
börn hafi aðgang að vandaðri og yfirvegaðri umfjöllun. Seith
og Böckmann (2006) leggja áherslu á að ekki eigi að láta
fjölmiðlum eftir þá umfjöllun um ofbeldi á heimilum sem snýr
að börnum. Niðurstöðurnar fela í sér mikilvæg skilaboð til skóla
og foreldra auk fjölmiðla um ábyrgð þeirra á því að útskýra og
fræða börn um efnið þegar tækifæri og tilefni gefast.
Hið lága hlutfall barna, sem segist hafa heyrt um efnið hjá
foreldrum, getur skýrst af mörgu, meðal annars er efnið
viðkvæmt og kemur ef til vill ekki upp á friðsömum heimilum
nema í sérstökum tilvikum. Viðtalsrannsóknir á ofbeldi á
heimilum sýna að þar ríkir gjarnan þögn um málið á milli
foreldra og barna (Hydén (1994), tilvitnun í Kállström Cater,
2004). Þögnin stafar af ýmsu, t.d. af ótta, sektarkennd eða
meðvituðum ásetningi hins fullorðna sem er beittur ofbeldinu
um að vernda barnið fyrir vitneskjunni. Oft gerir þögnin illt verra
þar eð börnin verða oftar áskynja um ofbeldið en hina fullorðnu
grunar og þau bæla niður ótta sinn, áhyggjur og spurningar
(Mullender o.fl., 2002). Þó að rannsóknin nái til úrtaks í
almennu þýði er ekki útilokað að einhver hluti þátttakenda búi
við slíkt ofbeldi.
52
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 5. tbl. 84. árg. 2008