Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2008, Qupperneq 55

RITRÝNDAR FRÆÐIGREINAR
Nokkru algengara er að íslensku börnin segist hafa heyrt orðið
hjá foreldrum en bresku börnin. Fullnægjandi skýringar liggja
ekki fyrir og má nefna að samanburðarúttekt á tíðni samræðna
barna og foreldra sýnir lægra hlutfall 15 ára unglinga (43,9%)
hér á landi sem segist tala reglulega við foreldra sína en í
Bretlandi (60,5%), meðaltal í OECD-löndunum var 62,8%
(UNICEF, 2007). Ekki kom fram að samræðurnar væru
bundnar við afmörkuð efni.
Næst verður farið nokkrum orðum um kynjamun í svörum
um hvar börnin heyra um heimilisofbeldi og þá sérlega meðal
unglinga. í niðurstöðukafla kom fram að hærra hlutfall stúlkna
en drengja segist hafa heyrt um heimilisofbeldi. Stúlkur í 7.-10.
bekk heyra líka um það á fleiri stöðum en drengirnir, þannig
var marktækur kynjamunur í þá veru í algengustu svörunum,
svo sem að hafa heyrt um heimilisofbeldi í skóla, sjónvarpi, í
blöðum og bókum, hjá vinum eða móður svarenda. Nærtækt er
að skýra þetta þannig að stúlkur sýni ofbeldi á heimilum meiri
áhuga en drengir. Þetta samrýmist öðrum niðurstöðum okkar,
svo sem um hversu algengt heimilisofbeldi er, en þær sýna að
unglingsstúlkur telja slíkt ofbeldi mun algengara en jafnaldra
drengir. Það sést einnig í öðru, t.d. í færri og ónákvæmari
svörum unglingsdrengja við spurningunni um skilgreiningu á
orðinu heimilisofbeldi. Þennan mun má líklega rekja að nokkru til
meiri tjáningarfærni stúlknanna en áhugi og færni tengist yfirleitt
saman (Masterpasqua, 1989). Hið sama kom fram í svissnesku
rannsókninni (Seith og Böckmann, 2006). Þetta samræmist
niðurstöðum þroskarannsókna um að munnleg færni stúlkna
sé meiri en drengja hvað varðar skilning og tjáningu (Halpern,
2000). Þetta getur einnig tengst ólíkri afstöðu drengja og stúlkna
í Ijósi þeirrar staðreyndar að meirihluti ofbeldismanna er karlkyns.
Niðurstöðurnar sýna að vitneskja um heimilisofbeldi nær á ólíkan
hátt til drengja og stúlkna, sérstaklega unglinga, og virðist hafa
ólík áhrif á viðhorf þeirra og hugmyndir um ofbeldi á heimilum.
Niðurstöður um skilning sýna að umtalsverður hluti svarenda
eða um helmingur barna getur útskýrt hvað átt er við með
heimilisofbeldi og um þrír fjórðu hlutar unglinga geta skilgreint
hugtakið heimilisofbeldi með eigin orðum. Skilningurinn er
háður aldri og upp úr 12 ára aldri fjölgar þeim ár frá ári sem
geta útskýrt hugtakið og svarað nákvæmar. Algengast er
að barnið sé nefnt sem þolandi ofbeldisins en það stangast
á við algengan skilning um að heimilisofbeldi feli í sér átök
milli fullorðinna enda hefur sá skilningur verið gagnrýndur og
talinn of þröngur eins og áður sagði (Mirless-Black (1991),
Walby og Allen (2004), tilvitnun í Radford og Hester, 2006;
Mullender o.fl., 2002). Svör unglinga í þessum þremur stærstu
flokkum líkjast meira viðurkenndum skilgreiningum fullorðinna
um ólíkar myndir ofbeldisins, svo sem líkamlegt og andlegt
ofbeldi, heldur en svör barnanna því þau nefna frekar rifrildi.
Þessi aldursmunur bendir til þess að unglingar skilji frekar að
rifrildi foreldra á milli þarf ekki að vera hættulegt og að hinum
yngri stafi frekar ótti af því. Þessar niðurstöður samrýmast
niðurstöðum Mullender o.fl. (2002).
Síðustu niðurstöður, sem hér verða ræddar, snúa að persónulegri
vitneskju. Yfir helmingur barnanna segist ekki þekkja neinn sem
orðið hefur fyrir ofbeldi heima hjá sér. Svarmöguleikinn „vil ekki
svara" var fyrir hendi og við hann merkja rúmlega 10% barna
og tæp 5% unglinga. Vekur það upp spurningar um hvort börn
í þessum hópi hafi persónulega reynslu af ofbeldi á heimilum,
en varlega skal farið í slíka ályktun. Af þeim sem svara játandi
eða neitandi segist tæpur fjórðungur þekkja einhvern með slíka
reynslu. Ólíkt mörgum öðrum spurningum er ekki munur á
svörum barna og unglinga þó að nokkru hærra hlutfall unglinga
svari játandi. í bresku rannsókninni sögðu um 30% barnanna
f heild að þau þekktu einhvern sem hefði orðið fyrir ofbeldi á
heimili (Mullender o.fl., 2002). í rannsókn Seith og Böckmann
(2006) svöruðu 23% að þeir þekktu konu sem orðið hefði fyrir
ofbeldi heima og fáeinir eða 4,2% að þeir þekktu karl sem hefði
orðið fyrir ofbeldi heima, en ekki var spurt um kyn geranda í
okkar könnun. Bein vitneskja barna um ofbeldi á heimili virðist
því svipuð í þessum þrem löndum. í viðtalsathugunum síðari ára
og eigindlegri athugun McGee (2000), sem náði tii stórs hóps
barna, er að finna ýmsa aðra áhugaverða fleti er varða þekkingu
barna (sjá t.d. yfirlit í Kállström Cater, 2004; Eriksson o.fl., 2005).
Niðurstöður um skilning, svo sem áhersla yngri svarenda á rifrildi,
sýna ótvíræða nauðsyn þess að aðgát sé höfð í nærveru sálar.
Lokaorð
Hér hefur verið fjallað um þekkingu og skilning barna á ofbeldi
á heimiium og meðal annars skýrt frá fyrstu könnun á því efni
hér á landi. Ein meginniðurstaðan er að börn hér á landi búa yfir
talsverðri vitneskju um þetta ofbeldi og hátt hlutfall hefur heyrt
orðið. Einnig er nokkuð algengt að börnin geti skilgreint það. Við
teljum þessa niðurstöðu mikilvæga þar eð vitneskjan getur ieitt
til þess að börn tjái sig um efnið. Unglingsstúlkur virðast talsvert
fróðari um efnið en börn og unglingsdrengir sem tjáðu sig mun
minna. Þetta vekur til umhugsunar um stöðu kynjanna gagnvart
ofbeldinu. Við viljum hnykkja á nauðsyn þess að dóms-, félags-,
mennta- og heilbrigðisstofnanir ásamt félagasamtökum, sem
sinna ungu fólki, hafi umfjöllun um ofbeldi á stefnuskrám sínum
og leggi sitt af mörkum til að hindra kynbundið ofbeldi í nánum
samböndum fólks. í því sambandi er mikilvægt að veita börnum
og unglingum tækifæri til skoðanaskipta um málið á eigin
forsendum. Jafnframt skyldu þessir aðilar veita börnum, sem
búa við slíkt ofbeldi, stuðning og meðferð. Ábyrgð foreldra er
mikil og meðal annars af þeim sökum að færri börn heyra um
ofbeldið hjá foreldrum heldur en í sjónvarpi og í skóla þyrfti að
auka persónulegar samræður á heimilum um þetta viðkvæma
og alvarlega mál.
Þakkir
Við þökkum börnum, foreldrum, starfsliði skóla og skólayfirvöldum
fyrir þátttöku og liðveislu, Rannsóknasjóði og Rannsóknarsjóði
KHÍ fyrir styrki. Breska rannsóknarhópnum, þeim Mullender
við University of Warwick og Ruskin College, Oxford, Kelly og
Regan við London Metropolitan University, Hague og Malos við
University of Bristol og Imam við University of Durham þökkum
við fyrir afnot af spurningalistum. Einnig þökkum við áðurnefndum
samstarfskonum okkar, Rannveigu Jóhannsdóttur lektor fyrir
yfirlestur spurningalista, Manfreð Lemke lektor og Svanhildi
Kaaber skrifstofustjóra fyrir aðstoð við gerð bæklinga fyrir börn.
Tímarit hjúkrunarfræöinga - 5. tbl. 84. árg. 2008
53