Morgunblaðið - 29.08.2017, Blaðsíða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. ÁGÚST 2017
Ísland er eitt af
fimm Norðurlöndum
sem teljast velferð-
arríki. Velferðin felst í
því að enginn verður
útundan, allir eiga rétt
á bótum séu þeir
óvinnufærir eða verði
að vera frá vinnu af
einhverjum ástæðum.
Einnig eiga fjölskyldur
rétt á barnabótum,
fæðingarorlofi og öðrum fjárhags-
legum tekjutilfærslum frá ríkinu til
einstaklinga. Þegar félagslega bóta-
kerfið var byggt upp á árunum fyrir
og eftir síðari heimstyrjöld var oft
styr um hvort þörf væri á að byggja
svona vel undir fólk sem ekkert legði
fram til samfélagsins.
Síðustu áratugina hefur félags-
lega kerfið verið flækt með stöðug-
um smábreytingum og skerðingum.
Nú er svo komið að
hinar ýmsu skerðingar
og tekjutengingar
spara ríkinu yfir 100
milljarða. Einstak-
lingar sem hafa áunnið
sér réttindi til bóta
verða að upplifa það að
þær eru skertar við
hvert fótmál og þurfa
stöðugt að þola eftirlit
og frelsisskerðingu
sem felst í að útskýra
persónuleg mál sín fyr-
ir starfsfólki félags-
legra stofnana ríkisins.
Þau 20% fullorðinna Íslendinga
sem þiggja bætur af ýmsu tagi eru
ekki aumingjar. Þetta eru ein-
staklingar með ýmsar hugsanir,
þarfir og þrár rétt eins og hin vinn-
andi stétt fullorðinna. En nú eru
komin fram drög að öðru kerfi, sem
rétt er að ræða og skoða nánar. Það
er hugmyndin um borgaralaun, þ.e.
grunnframfærslu sem allir íslenskir
ríkisborgarar ættu rétt á, skilyrð-
islaust og án frekari afskipta hins
opinbera.
Borgaralaun eru einmitt umfjöll-
unarefni ráðstefnu sem haldin verð-
ur í Norræna húsinu 31. ágúst og 1.
september. Þar koma ýmsir fræði-
menn og áhugamenn saman og segja
frá tilraunum með borgaralaun í
Finnlandi og víðar, en einnig teng-
ingu borgaralauna við norræna vel-
ferðarkerfið. Á ráðstefnunni munu
Stefán Ólafsson og Salvör Gissurar-
dóttir frá Háskóla Íslands segja frá
samspili borgaralauna og velferð-
arsamfélagsins. Aðrir íslenskir og
norrænir fyrirlesarar munu einnig
koma inn á velferðarkerfið í þessu
samhengi og Ragnar Þór Ingólfsson
frá VR mun fjalla um tengsl borg-
aralauna við verkalýðshreyfinguna.
Af erlendum gestum mun Markus
Kanerva segja frá þeirri reynslu
sem komin er af tilraun með afmörk-
uð borgaralaun í Finnlandi. Karl
Widerquist frá Georgetown-háskóla
og Jurgen De Wispelaere frá Há-
skólanum í Bath segja frá frekari
rannsóknum og leiðum til að gera
markvissar tilraunir með borgara-
laun. Marina Gorbis frá Framtíð-
arstofnuninni í Silicon Valley mun
segja frá hugmynd um borgaralega
sjóði sem nýtast til fleiri verkefna en
borgarlauna og Peter Abrahamsson
frá Kaupmannahafnarháskóla segir
frá samfélagslegum áhrifum borg-
aralauna og tilraunum með slíkt í
Asíu sem margt má læra af.
Á ráðstefnunni verður skoðað
hvort það sé hægt að þjóna þörfum
borgaranna með skilvirkari hætti en
nú er og skapa fleirum tækifæri til
aukinnar þátttöku í samfélaginu.
Ljóst er að hugmyndin mun þurfa að
þróast skref fyrir skref í þá átt að
ríkið veiti ríkisborgurum skilyrðis-
laus réttindi til grunnframfærslu.
Skrefin geta falist í tilraunum, inn-
leiðingu á tilteknum útfærslum, svo
sem útgreiðanlegum persónu-
afslætti, neikvæðum tekjuskatti og
afnámi skilyrða og tekjutenginga í
núverandi bótakerfi. En hvert skref
ætti að stuðla að minni fátækt, meira
frelsi einstaklinga og valdeflingu
þeirra. Þá ríma borgaralaun einnig
vel við viðbrögð vegna áhrif örra
tækniframfara þar sem sífellt fleiri
störf verða sjálfvirk og fleiri ein-
staklingar munu því þurfa að leita
annað en á hefðbundna vinnumark-
aðinn eftir lífsviðurværi.
Skráning á ráðstefnuna fer fram á
– ubi-nordic.org – þar sem einnig má
sjá erindi af síðustu norrænu ráð-
stefnu sem haldin var í Kaupmanna-
höfn í september 2016. Ráðstefnan
er haldin af BIEN Ísland og er hluti
af alþjóðlegu átaki í að kynna borg-
aralaun og skapa umræðu um þau.
Allir eru velkomnir ráðstefnuna í
Norræna húsinu á meðan húsrúm
leyfir, best er að tryggja sér pláss
með skráningu á vefsíðu ráðstefn-
unnar.
Borgaralaun
Eftir Albert Svan
Sigurðsson » Algild og skilyrðis-
laus grunnfram-
færsla eða Borgaralaun,
eins og þau hafa oft
verið nefnd, eru komin
á dagskrá á Íslandi.
Albert Svan Sigurðsson
Höfundur er formaður BIEN Ísland.
Spor mín liggja til
dauðans
og þrá mín
þekkist við hann.
Lífið hverfist
í laufvana greinar
og nákaldan næturblæ.
(Valdimar
Tómasson)
Þegar svo stórt er
spurt verður fátt um
svör. Og þessi grein veitir ekki svör
og er ekki ætlað að gera það, hún er
aðeins vangaveltur manneskju sem
hefur daðrað við dauðann og upp-
lifað slíka dauðaþrá að lífið virtist
fölna í samanburði og vera einskis
virði.
Samkvæmt tölum frá Alþjóðaheil-
brigðisstofnuninni kjósa um 800.000
þúsund manns að taka líf sitt á
hverju ári og fleiri milljónir reyna til-
raun til sjálfsvígs eða um 20 manns
fyrir hvert sjálfsvíg. Ef við setjum
þessa tölu í samhengi þá má ímynda
sér að hver einasti Íslendingur og
rúmlega það tæki líf sitt tvisvar á ári
hverju. Eyjan okkar yrði þá mann-
laus. Því hvert og eitt líf skiptir máli,
hvort sem það er hér eða úti í hinum
stóra heimi. Hér á landi er hlutfall
sjálfsvíga með því hæsta í Evrópu sé
miðað við höfðatölu eða um 40-45 á
ári. Hvert þessara lífa er ekki ey-
land, því sérhver manneskja er brot
af meginlandinu, hluti veraldar eins
og ljóðskáldið John Donne orti svo
fallega. Dauðaklukkan má ekki að
glymja, lífsklukkan verður að sigra –
við megum ekki missa þessi líf. Við
verðum að gera allt sem í okkar valdi
stendur til að bjarga þeim.
Menning, trúar-
brögð og efnahagur
Manneskjur sem
taka líf sitt eru á öllum
aldri en í aldurshópnum
15-29 ára er sjálfsvíg
næstalgengasta dauða-
orsökin, samkvæmt
könnun Alþjóðheil-
brigðisstofnunarinnar
árið 2015. Í sömu könn-
un kom í ljós að flestir
sem taka líf sitt eru í
láglauna-og milli-
tekjuhópum eða 78%. Það segir okk-
ur dálítið um þá samfélagsumgjörð
sem við verðum að skapa fólki og ör-
yggi. Sama ár voru sjálfsvíg 1,4% á
heimsvísu en þá voru þau í 17. sæti
sem orsök dauðsfalla í heiminum – og
ímyndið ykkur nú alla lífshættulegu
sjúkdómana sem herja á mannkynið
og orsaka dauða. Þetta er því sorgleg
staðreynd og því verðum við að snúa
bökum saman og fyrirbyggja að fólk
taki dýrmætt líf sitt.
Viðhorf til sjálfsvíga eru mismun-
andi eftir löndum, bæði með tilliti til
menningar og trúarbragða. Umfjöll-
un um orsakir sjálfsvíga getur aldrei
orðið tæmandi. Geðsjúkdómar geta
verið orsök sjálfsvíga, sem og fé-
lagsleg staða eins og fátækt eða hlut-
verkaleysi í tilverunni, umhverfis-
áhrif eða illkynja sjúkdómar sem
gera það að verkum að fólk sér ekki
tilganginn í að lifa og þjást lengur,
svo eitthvað sé nefnt. Vegna þess hve
sjálfsvíg eru margþætt er ekki til
nein altæk lausn á þeim en við meg-
um til með að vinna betur að for-
vörnum, meðferð mannverunnar
þegar hún á í vanda og eftirfylgni til
að minnka tíðni sjálfsvíga hér á landi.
Við erum lítil þjóð og ættum að geta
haldið vel utan um fólk og náungann.
Samstarf stjórnvalda
og grasrótarhreyfinga
Það er mín reynsla að hér á landi
virkar bráðaþjónusta ekki alltaf sem
skyldi, stundum eru allar leiðir þar
hreinlega lokaðar og það er mín skoð-
un að stjórnvöld mættu láta meira fé
renna til geðheilbrigðisþjónustunnar
svo að allir hafi greiðan aðgang að
henni, sama hversu lítill vandinn
kann að virðast í huga þess sem býr
við hann eða fagmanna – og þá kom-
um við t.d. að mati sem er menning-
arbundið og jafnvel persónubundið.
Við megum ekki missa eitt einasta líf.
Þá er ég þeirrar skoðunar að það
væri tiltölulega ódýr leið fyrir stjórn-
völd til að efla þjónustu við notendur
geðheilbrigðiskerfisins að styrkja
betur grasrótarsamtök þar sem fyrir
liggur mikil þekking og reynsla. Það
getur verið mjög dýrmætt að heyra
af reynslu þeirra sem til þekkja og
hvernig þeir hafa unnið úr hugsunum
sínum og virkar stundum betur en
nálgun fagmanna, þótt ég sé alls ekki
að gera lítið úr þeim og hef reyndar
sjálf mjög góða reynslu af því fagfólki
sem hefur fylgt mér og unnið með
mér í mínum geðsjúkdómi í árafjöld.
En á enn eitt verð ég að minna – og
það er nauðsyn: niðurgreiðslu til sál-
fræðinga, það þarf að gerast sem
allra, allra fyrst og skora ég á stjórn-
völd að aðhafast hið fyrsta. Það væri
án efa mikilvæg forvörn.
Mildi og skilningur
En lífið er dýrmætt og við eigum
að upphefja það og stíga varlega til
jarðar í umfjöllun um sjálfsvíg, sér-
staklega einstök sjálfsvíg, en almennt
verðum við að geta talað opinskátt
um þau. Við megum ekki missa eitt
einasta líf og eigum að stefna að því.
Geysiöflugar forvarnir varðandi um-
ferðaröryggi skiluðu sér í fækkun al-
varlegra umferðarslysa og dauðsfalla
í umferðinni. Við þurfum jafnöflugar
forvarnir gegn sjálfsvígum, skýr
skilaboð um það hvar hægt er að leita
aðstoðar og láta það fylgja með að
það skipti ekki máli hversu lítilvægur
vandi viðkomandi kann að finnast
hann vera, honum á að finnast sér
velkomið að leita sér aðstoðar – alltaf.
Því eins og John Donne segir í ljóði
sínu: „Dauði sérhvers manns smækk-
ar mig, af því ég er íslunginn mann-
kyninu. Spyr þú því aldrei, hverjum
klukkan glymur. Hún glymur þér.“
Að fá fólk til að skynja lífsklukkuna á
ný er mikilvægast, því dauðaklukkan
er blekking. Það er svarið: Kærleikur
og hlýja, mildi og skilningur. Ljósið
kviknar alltaf á ný.
Hverjir bera ábyrgð
á sjálfsvígum?
Eftir Unni H.
Jóhannsdóttur
»Dauðaklukkan
má ekki að glymja,
lífsklukkan verður að
sigra – við megum
ekki missa þessi líf.
Unnur H.
Jóhannsdóttir
Höfundur er kennari og blaðamaður,
með diploma í fötlunarfræði.
Flest þráum við að
geta elskað og ekki síður
að finna að maður sé
elskaður. Hvorugt er þó
sjálftekið. Það er sann-
arlega þakkarverð gjöf
að geta elskað og vera
elskaður. Elskaður af
manneskju af holdi og
blóði en einnig bara og
kannski ekki síður af
kærleikans Guði, skap-
ara okkar sem sendi okkur son sinn
sem tileinkaði okkur sigur lífsins. Af
því hann elskar okkur út af lífinu.
Hversu hallærislegt og fjarstæðu-
kennt sem það kann nú að hljóma í
eyrum einhverra.
Eins og galdur
Ástin er ekki umbúðir eða útlit.
Hvorki girnd né losti, heldur bál sem
kviknar. Henni þarf að viðhalda svo
glóðin kulni ekki og slokkni.
Það getur stundum verið erfitt að
átta sig á henni. Maður veit ekki alltaf
hvernig hún birtist eða hvar. En mað-
ur finnur þegar það gerist. Þá bara
gerist einfaldlega eitthvað sem verð-
ur ekki skýrt út með orðum.
Ástin nefnilega bara liggur í loftinu
og er eins og galdur sem við skiljum
ekki en getum upplifað, meðtekið og
þegið, hvílt í, notið og gefið áfram.
Viðkvæm og vandmeðfarin
Það getur sannarlega tekið á að
ganga ástinni á hönd og það krefst
vissulega fórna. Því að ástinni fylgir
ábyrgð. En maður fær í flestum til-
fellum svo miklu miklu meira til baka
sé ástin ræktuð.
Sönn ást er nefnilega allt í senn,
viðkvæm og vandmeðfarin, brothætt
og sár. En jafnframt svo vermandi og
falleg, ljúf og sönn, djúp og varanleg.
Ástin er skjól, vígi og skjöldur.
Hún umber, er þolinmóð, styður,
uppörvar og hvetur.
Sönn ást breiðir yfir lesti. Hún er
gegnheil og svíkur ekki. Hún gefst
ekki upp og yfirgefur ekki. Því sönn
ást fellur aldrei úr gildi.
Ef þú vilt komast hjá því að syrgja
og sakna skaltu einfaldlega hætta að
elska. Því þeir missa mest sem mikið
elska.
Sá sem ekki elskar missir ekki
neitt. En hann fer mikils á mis. Og
gleymum ekki að það er aldrei of
seint að byra að elska og rækta ást-
ina.
Að njóta uppskerunnar saman
Ef þú vilt að hjarta þitt slái í fjöl-
skyldu þinni þarftu að verja tíma þín-
um með henni. Þið þurfið að vera
saman, tala saman og vinna saman að
úrlausnarefnum og leitast við að
styðja hvert annað og vera samstiga
þrátt fyrir sumpart ólíkan bakgrunn,
misjafnar áherslur og
jafnvel tímabundnar
fjarlægðir vegna náms,
starfa eða annarra ytri
aðstæðna.
Hlustaðu á ástina
þína. Þið þurfið að
hlæja saman, gráta
saman og njóta upp-
skerunnar saman.
Fyrir alla muni:
Vertu þar sem hjarta
þitt slær. En ekki þar
sem heimurinn lokkar
hverju sinni. Vertu á meðan þú ert,
því það er einfaldlega of seint þegar
þú ert farinn.
Elskaðu á meðan þú lifir
Elskaðu því á meðan þú lifir. Elsk-
aðu fólkið þitt á meðan það lifir. Þeg-
ar fólkið þitt er farið er nefnilega of
seint að sýna því umhyggju, virðingu
og ást svo það fái notið þess.
Það er nefnilega allt of oft þannig
að fólki er ekki sýndur sómi og virð-
ing fyrr en eftir að það er farið. Er
það ekki umhugsunarvert og reyndar
heldur nöturlegt að fólk fái ekki al-
mennilegan áhuga á ástvinum sínum,
kunni ekki að meta þá eða sýna þeim
umhyggju, virðingu og ást – eða sam-
ferðamönnum sínum yfirleitt – fyrr
en þeir eru farnir yfir móðuna miklu?
Pússum perlurnar í lífi okkar
Kærleikur Guðs er líkt og demant-
ur sem fellur til jarðar og splundrast í
óteljandi kristalla. Einn þeirra er ætl-
aður þér svo þú fáir notið þeirra verð-
mæta um eilífð.
Gleymdu bara ekki að pússa perl-
urnar í lífi þínu, því að í þeim felst öll
þín hamingja.
Boðberar kærleikans eru jarð-
neskir englar sem leiddir eru í veg
fyrir fólk til að veita umhyggju og
miðla ást. Fylla nútíðina innihaldi og
tilgangi, veita framtíðarsýn vegna til-
veru sinnar og kærleiksríkrar nær-
veru.
Þeir eru jákvæðir og þakklátir.
Styðja, uppörva og hvetja. Þeir sýna
hluttekningu, umvefja og faðma.
Sýna nærgætni og raunverulega um-
hyggju í hvaða kringumstæðum sem
er. Án þess að spyrja um endurgjald.
Lifi ástin!
Lifi lífið!
Eftir Sigurbjörn
Þorkelsson
» Ástin er ekki um-
búðir eða útlit.
Hvorki girnd né losti,
heldur bál sem kviknar.
Henni þarf að viðhalda
svo glóðin kulni ekki
og slokkni.
Sigurbjörn Þorkelsson
Höfundur er ljóðskáld og rithöfundur
og aðdáandi lífsins.
Bál sem kviknar
Þegar hefur komið í ljós, að menn
hafa verið lagðir til hinstu hvílu í
Víkurgarði strax á landnámstíma að
því er virðist eftir nýjustu fregnum
að dæma, þá er auðsætt, hvers
vegna fyrstu kristnu Reykvíking-
arnir hafa látið byggja kirkju á þeim
stað og helgað staðinn sem kristinn
kirkjugarð. Það hlýtur því að vera
skýlaus krafa okkar guðfræðinga og
fræðimanna um sögu kristni á Ís-
landi að hætt verði við alla frekari
uppbyggingu á þessum stað og Vík-
urgarður verði friðaður. Annað kem-
ur varla til greina úr þessu. Þess
vegna beini ég þeim tilmælum til
hæstvirts forsætisráðherra og hæst-
virtra ráðherra mennta- og menn-
ingarmála og dóms- og kirkjumála
að friðlýsa Víkurgarð strax. Veitir
ekki af, enda er nú þegar alltof mikið
byggingarmagn í miðbænum innan
um öll þau friðuðu mannvirki, sem
eru þar, og mál að linni þessu bygg-
ingafargani þar. Vonandi kemst það
fólk til valda eftir kosningarnar á
næsta ári, sem sýnir sögu borg-
arinnar meiri skilning og virðingu en
nú er gert.
Guðbjörg Snót Jónsdóttir.
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12 velvakandi@mbl.is
Friðið Víkurgarð