Morgunblaðið - 17.01.2018, Qupperneq 13

„samkynhneigð“ eða tvíkynhneigð“
til í orðaforða fólks í gamla daga.
Þess í stað voru þær sagðar kyn-
villtar eða haldnar óeðli ef lífsstíl
þeirra bar á annað borð á góma. „Í
Vefaranum mikla frá Kasmír, 2. út-
gáfu frá 1948, talar Halldór Lax-
ness um „lesbíska skrautdansa“ en
annars virðast lesbíur í hugum Ís-
lendinga yfirleitt konur frá eyjunni
Lesbos. Orðið fékk smám saman
núverandi merkingu þegar lesb-
ískur femínismi kom fram á sjón-
arsviðið á sjöunda og áttunda ára-
tugnum,“ útskýrir Íris.
En höfðu konurnar aðrar leiðir
en að búa saman og fela ástarsam-
bandið fyrir umhverfinu? „Það er
eitt af því sem við vonumst til að
leiða í ljós. Við vitum um konur í
fortíðinni sem bjuggu saman og al-
mennt var vitað að væru par. Af
einhverjum ástæðum var það sam-
þykkt af samfélaginu, að minnsta
kosti voru þessar tilteknu konur
ekki úthrópaðar,“ svarar Íris og
vísar til þeirra Gunnþórunnar Hall-
dórsdóttur leikkonu og Guðrúnar
Jónasson, sem báðar fæddust á átt-
unda áratug nítjándu aldar. Þær
bjuggu sér heimili á Amtmannsstíg
í Reykjavík, ættleiddu börn og ráku
saman vefnaðarvöruverslun.“
Íris dregur í efa að hér á landi
hafi á árunum áður verið nokkurs
konar jaðarsamfélag lesbískra
kvenna, fámennið hafi enda komið í
veg fyrir slíkt. Hins vegar bendi
ýmislegt til þess að svokölluð róm-
antísk vinátta hafi verið þekkt með-
al heldri kvenna í Reykjavík um
aldamótin 1900.
„Rómantísk vinátta kvenna var
viðurkennd og þótti ásættanleg
bæði í Evrópu og Bandaríkjunum á
þessum tíma. Það þótti meira að
segja frekar sniðugt að konur sem
höfðu ákveðna stöðu í samfélaginu
leituðu eftir nánu og innilegu vin-
fengi við aðrar konur frekar en
karla. Meðal rómantískra vin-
kvenna voru líklega fyrrnefndar
Gunnþórunn og Guðrún,“ segir Íris
og bætir við að birtingamyndir kyn-
hneigðar og kynverundar á ólíkum
tímum sé spennandi viðfangsefni
fyrir sagnfræðinga.
Fyrsta kynslóð
íslenskra lesbía
„Saga hinsegin fólks á Íslandi
er að miklu leyti óskrifuð og því er
mikil vinna fyrir höndum. Fram til
þessa höfum við aðallega kynnt
verkefnið í hópi áhugafólks um
sagnfræði og fræðimanna en okkur
langar til að fá fólk utan fræða-
samfélagsins til að hjálpa okkur að
skrá söguna.“
Auk þess sem þær Íris, Ásta
Kristín og Hafdís Erla fara í
tengslum við verkefnið Hinsegin
huldukonur ofan í saumana á bréf-
um, dagbókum og æviminningum
kvenna, skáldverkum eftir konur,
manntölum og heimildum sem bera
opinberri umræðu vitni ætla þær að
taka 25 viðtöl, annars vegar við
elstu kynslóð lesbía og fólk sem býr
yfir upplýsingum um hinsegin kyn-
verund kvenna á tímabilinu.
Hvað er elsta kynslóð íslenskra
lesbía gömul?
„Fyrsta kynslóð kvenna, sem
tekur sér heitið lesbía og þróar með
sér lesbíska sjálfsmynd er fædd
kringum 1950. Það flækir málin
töluvert að þær eru svona ungar og
því er erfitt er að fjalla um sögu
hinsegin kvenna á Íslandi.“
Þið ætlið samt að fara aftur til
ársins 1700?
„Það veltur allt á því hvað við
finnum og hvað okkur er bent á.
Mögulega þrengist tímaramminn
seinna,“ segir Íris og lætur þess
getið að alltaf megi bæta hinsegin
huldukonum fortíðarinnar í gagna-
grunninn þótt Samtökin ’78 eigi
ekki stórafmæli eins og í ár.
Dans Íslenskar
stúlkur dansa á túni
við Esjurætur á
skemmtun sem hald-
in var til heiðurs er-
lendum gestum á
þýsku skemmti-
ferðaskipi árið 1910.
DAGLEGT LÍF 13
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. JANÚAR 2018
Mottur setja punktinn yfir i-ið á heimilinu.
Persía er sérdeild innan Parka með stök teppi og mottur.
Við bjóðum upp á sérvalin handhnýtt austurlensk teppi og fjölbreytt
úrval af vönduðum vélofnum gervi- og ullarteppum.
Bjóðum aðeins það besta fyrir þig.
Parki ehf. • Dalvegi 10-14 • 201 Kópavogi • www.parki.is • parki@parki.is • sími: 595 0570
VIÐARPARKET • UTANHÚSSKLÆÐNINGAR • VÍNYLPARKET • FLÍSAR • HURÐIR • TEPPI • KERFISLOFT • HARÐPARKET • INNRÉTTINGAR
Aðstandendur verkefnisins Hinsegin huldukonur kalla eftir heim-
ildum, munnlegum eða rituðum, um konur á tímabilinu 1700 til 1960
sem til dæmis:
 áttu í ástarsambandi við aðrar konur.
 áttu í tilfinningaríku vinasambandi við aðrar konur.
 bjuggu með öðrum konum til lengri eða skemmri tíma.
 ögruðu viðteknum hugmyndum um kvenleika, t.d. með klæðaburði,
útliti, hegðun, fasi o.s.frv.
 voru á annan hátt á skjön við hefðir og venjur samfélagsins á þeim
tíma hvað varðar kyngervi, kynhegðun, kynhneigð eða kynverund.
Þátttakendur í heimildaleitinni þurfa að gefa upp nafn svo hægt verði
að hafa samband við þá ef þörf krefur. Þátttakan felur ekki í sér
skuldbindingar af neinu tagi. Farið verður með allar persónulegar
upplýsingar sem trúnaðarmál og ekki verður hægt að rekja einstök
svör.
Nánari upplýsingar og eyðublað: www.hinsegin.wordpress.com
Hinsegin kynverund íslenskra
kvenna frá 1700 til 1960
HEFUR ÞÚ FRÁ EINHVERJU AÐ SEGJA?
Ein frásögn sem segir berum orðum frá samlífi tveggja
kvenna er í æviminningum séra Friðriks Eggertz (1802-
1894), Úr fylgsnum fyrri aldar, sem kom út árið 1950.
Þar segir hann frá Þuríði nokkurri Jónsdóttur sem átti
„vinkonu“, Kristínu Einarsdóttur, en báðar voru vinnu-
konur á Ballará. Þær sváfu „saman og þótti vinfengi
þeirra nokkuð óeðlilegt, og því var hún kölluð af sumum
Þuríður graða. Þær áttu ekki börn og voru saman meðan
þær lifðu og voru í Vík á vorin,“ segir séra Friðrik um
samband þeirra Þuríðar og Kristínar í bókinni.
Þrátt fyrir að textinn sé knappur, eru Íris, Hafdís Erla
og Ásta Kristín sammála um að hann veki ótal spurn-
ingar sem líklegast verði aldrei hægt að svara. Hann sé
einstaklega afdráttarlaus um óvenjulegt einkalíf
kvennanna, og ólíkt flestum þeim heimildum sem verk-
efnið hafi undir höndum, sé sagt tæpitungulaust frá ást-
ar- og kynferðissambandi tveggja kvenna.
Lítið er annað sagt um Þuríði en að hún hafði sérstakt
yndi af því að róa út frá Dritvík og vildi helst hvergi ann-
ars staðar róa. Á hún oft að hafa raulað eftirfarandi stúf
fyrir munni sér:
Í Vík að róa víst er mak
Vík er nóg af dyggðum rík
Í Vík á drottinn vænt skak
Vík er paradísu lík.
Að mati þeirra Írisar, Hafdísar Erlu og Ástu Kristínar
skeytir Séra Friðrik býsna athyglisverðri frásögn við
heldur snubbótta kynningu á Þuríði og Kristínu. Kemur
þar við sögu þriðja vinnukonan, Guðrún Jónsdóttir,
ekkja Kolbeins í Frakkanesi, sem var að dómi Friðriks
„væn kona“. Fyrir eggjan Þuríðar og Kristínar, sótti Guð-
rún hart eftir að róa út frá Dritvík, og þegar húsbændur
hennar loksins létu það með semingi eftir henni, fórst
hún í fyrsta róðrinum og var öllum harmdauði þar eð
hún var „dugleg, skikkanleg og skemmtin“.
„Ef til vill þjónar þessi saga þeim tilgangi að segja frá
vitrun séra Friðriks, sem þá var aðeins 18 ára, en hann
taldi sig hafa séð skipskaðann fyrir. Hinn túlkunarmögu-
leikinn er svo sá að þarna hafi verið tilraun til að búa til
varasamar sögupersónur úr Þuríði og Kristínu sem leiða
aðrar konur í glötun ef þær fara að ráðum þeirra,“ segja
þær.
Þuríður graða
ÚR GAGNAGRUNNINUM – TÆPITUNGULAUS FRÁSÖGN UM SAMLÍF TVEGGJA KVENNA Á 19. ÖLD
Þórarinn Eldjárn les úr ljóðum Sig-
urðar Pálssonar sem og sínum eigin
ljóðum kl. 12.15 í dag, miðvikudaginn
17. janúar, í Bóka-
safni Kópavogs.
Yfirskrift upplest-
ursins er Orð og
draumar og er
hún liður í við-
burðaröðinni
Menning á mið-
vikudögum.
Þórarinn og
Sigurður voru vin-
ir og skáldfélagar
um áratuga skeið og ætlar Þórarinn
ásamt því að lesa úr ljóðum að segja
sögur af vinskap þeirra og skáld-
skapnum.
Menningarstundin er hluti af Dög-
um ljóðsins í Kópavogi, sem er árleg
ljóðahátíð haldin í kringum afhend-
ingu Ljóðstafs Jón úr Vör.
Menning á miðvikudögum
Morgunblaðið/Einar Falur
Skáld Sigurður Pálsson (1948-1917).
Orð og draumar
í Kópavogi
Þórarinn Eldjárn