Morgunblaðið - 17.02.2018, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. FEBRÚAR 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Hlutfallsmálána afheildar-
kröfum þeirra, sem
leita í aðlögun á
greiðslum til um-
boðsmanns skuld-
ara, hefur farið vaxandi. Er nú
svo komið að hlutur þeirra er
orðinn stærri en hlutur hús-
næðislána hjá þeim, sem lenda
í slíkum kröggum að þurfa að
leita á náðir hans.
Um fjármálafyrirtæki gilda
strangar reglur og þau lúta
eftirliti Fjármálaeftirlitsins.
Fyrir einhverjar sakir nær
skilgreiningin í lögum á fjár-
málafyrirtækjum ekki yfir
smálánafyrirtækin. Í lögunum
er talað um lánastofnanir og
mætti því ætla að það næði yfir
smálánafyrirtæki, en svo er
ekki. Lánastofnanir eru fyrir-
tæki sem „taka á móti inn-
lánum eða öðrum endur-
greiðanlegum fjármunum frá
almenningi og [veita] lán fyrir
eigin reikning“. Smálánafyrir-
tækin bjóða bara upp á útlán,
ekki innlán.
Þá hefði mátt ætla að leyfi
þyrfti til lánveitingastarfsemi á
borð við þá, sem smálána-
fyrirtækin stunda, en það er
öðru nær. Það á aðeins við um
veitingu „útlána sem fjár-
mögnuð eru með endur-
greiðanlegum fjármunum frá
almenningi“.
Fyrir vikið þurfa smálána-
fyrirtæki ekki að leggja fram
upplýsingar, sem krafist er af
fjármálafyrirtækjum. Það á
meðal annars við um að gefa
upp stofnendur, hluthafa eða
stofnfjáreigendur eða um
stjórnarmenn, framkvæmda-
stjóra og aðra stjórnendur.
Eignarhald smálánafyrir-
tækja, sem starfa hér á landi,
hefur verið mjög á reiki og það
nær vitaskuld ekki nokkurri
átt.
Ástæðan fyrir því að smá-
lánastarfsemi skuli ekki vera
leyfisskyld virðist í það
minnsta að hluta stafa af vand-
ræðagangi með hvernig þá ætti
að skilgreina fyrirtæki, sem
selja vörur á raðgreiðslum.
Hér er þó alls ekki um sam-
bærilega hluti að ræða. Í það
minnsta hrúgast ekki upp mál
hjá umboðsmanni skuldara
vegna verslana, sem bjóða upp
á raðgreiðslur. Þá má bæta því
við að fjármálafyrirtækjum er
gert að greiða kostnaðinn af
rekstri embættis umboðs-
manns skuldara. Þar eru smá-
lánafyrirtækin stikkfrí þótt
þungi mála þeim tengd fari
vaxandi.
Löggjafinn hlýtur að vera
þess umkominn að finna leið til
að greina þarna á milli og koma
á leyfisskyldu fyrir smálána-
fyrirtækin.
Það kann að hljóma sak-
leysislega að taka
smálán til að leysa
tímabundinn
vanda. Staðreynd-
in er hins vegar sú
að vextir slíkra
lána eru sýnu
hærri en almennt gerist og
upphæðirnar eru fljótar að
hlaðast upp. Samkvæmt lögum
mega vextir og gjöld ekki nema
meira en helmingi upphæðar
láns að viðbættum stýrivöxtum
Seðlabanka. Það er ansi ríflegt
og hefði einhvern tímann fallið
undir lög um okurvexti. Það er
líka iðulega þannig að fjárhags-
legt bolmagn þeirra, sem finna
sig knúna til að taka smálán, er
takmarkað og mega þeir
kannski síst við því að þurfa að
grafa sig upp úr skuldaholu,
hvað þá á slíkum afarkjörum.
Starfsemi smálánafyrir-
tækja er háð lögum um neyt-
endalán og þau eru undir eftir-
liti Neytendastofu, sem hefur
vald til að beita dagsektum fari
þau út af sporinu. Það hefur
gerst og virðast starfsemin það
arðbær að dagsektir vefjist
ekki fyrir þeim.
Þá er upplýsingum um kjör
ekki haldið að neytendum.
Skoðun á vefsíðu eins þessara
fyrirtækja strandaði á kröfu
um innskráningu. Reyndar var
hægt að fá svör við ýmsum
spurningum en þeirri mikil-
vægustu, um vaxtakjörin, var
ósvarað og engin dæmi um lán-
töku og uppgreiðslu.
Við innskráningu var ekki
aðeins farið fram á nafn og fall-
þunga, heldur spurt um kort,
tékkaábyrgðarnúmer og núm-
er á bankareikningi. Án þess-
ara upplýsinga lætur fyrir-
tækið skilmála lána og upplýs-
ingar um vexti og önnur kjör
ekki af hendi.
Viðskiptavinurinn fær sem
sagt ekki að vita hvað varan
kostar nema láta upplýsingar
um sig af hendi fyrst. Það get-
ur tæplega staðist nútíma-
kröfur um gagnsæi í við-
skiptum.
Mikið hefur verið talað um
fjármálalæsi og ætti að duga að
vera stautfær í þeim fræðum til
að blasi við að ráðlegt er að
forðast smálán með mánaðar-
vöxtum, sem jafnvel teldust ríf-
legir ársvextir.
Ekki eru nema nokkrir dag-
ar síðan tilkynnt var að skip-
aður hefði verið nýr og aukinn
stýrihópur um varnir gegn
peningaþvætti og vörnum gegn
hryðjuverkum. Smálánafyrir-
tæki er leið til að koma pen-
ingum í umferð. Ef eignar-
haldið er óljóst og heimilis-
fangið í útlöndum getur verið
erfitt að henda reiður á hvaðan
peningarnir koma. Það eitt og
sér ætti að vera næg ástæða til
að koma böndum á þessa starf-
semi og gera hana leyfisskylda.
Hvernig stendur á
því að starfsemi
smálánafyrirtækja
er ekki leyfisskyld?}
Engin smá lán
U
mræðan um akstur þingmanns er
hávær og þörf. Sumum þykir
nóg um. Það finnst mér ekki. Við
eigum að ræða störf og útgjöld
stjórnmálamanna af sanngirni
og láta eitt yfir alla ganga. Sanngirni felst í því
að horfa á alla myndina. Nú ganga þingmenn
fram og lýsa því yfir að þeir hafi ekki þegið
neina aksturspeninga. Það er athyglisvert að
slíta þarf þessar upplýsingar út með töngum.
Öllum kemur við hvernig peningum almenn-
ings er varið. Þess vegna lagði ég áherslu á það
sem fjármálaráðherra að allir hefðu aðgengi að
reikningum ráðuneytanna á vefnum opnir-
reikningar.is. Það var ekki þrautalaust að koma
því í gegn. Sumir sáu því allt til foráttu.
Einkum voru nefnd persónuverndarsjónarmið.
Þau eiga sums staðar við en alls ekki alltaf.
Mótbárur voru til dæmis: „Kemur einhverjum það við að
keypt séu blóm þegar starfsmaður á afmæli eða lætur af
störfum?“ Ég svaraði því til að ekkert væri eðlilegra en að
ríkið eins og aðrir vinnuveitendur gleddu sína starfsmenn
á hátíðarstundum.
Mest er feimnin í sambandi við áfengiskaup. Flestum
finnst að við sum tækifæri sé vel við hæfi að gera sér glað-
an dag og lyfta glösum. Tilgangurinn með því að hafa
reikningana aðgengilega er einmitt að hægt sé að meta
hvað sé hæfilegt. Ef einhverjum finnst óþægilegt að al-
menningur viti af slíkum kostnaði kemur gagnsæið
kannski í veg fyrir útgjöldin. Þá er tilganginum náð.
Ég vildi ganga lengra í birtingu reikninga þannig að öll
fylgiskjöl yrðu aðgengileg á vefnum. Það átti
að gerast síðar á árinu 2017, en hefur ekki enn
náð fram að ganga. Öll tækniatriði eru klár, að-
eins vantar pólitískan vilja.
Þegar ég kom í fjármálaráðuneytið nutu
ýmsar stofnanir hins opinbera afsláttar í
áfengisinnkaupum. Þessi undarlegi hvati var
afnuminn að mínu frumkvæði. Allir eiga að
vera jafnir.
Alþingi á að fylgja í kjölfarið og birta alla út-
gjaldareikninga. Þá kemur í ljós hvers konar
kostnaður fylgir því að hafa þingmenn í vinnu
og hvaða útgjöld eru eðlilegur hluti af þing-
mannsstarfinu.
Umræða um störf stjórnmálamanna á ekki
bara að snúast um kostnað eða markast af ein-
staklingum. Fyrir tæplega 25 árum birtist
frétt í Morgunblaðinu: „McDonald’s-
veitingastaðurinn í Reykjavík verður opnaður almenningi
í fyrramálið en í kvöld opnar Davíð Oddsson forsætisráð-
herra staðinn formlega og pantar sér fyrsta íslenska
McDonald’s-hamborgarann.“ Þetta vakti feikilega athygli
og sitt sýndist hverjum um atburðinn, en fjölmargir ljós-
myndarar mættu á staðinn og sýndu forsætisráðherrann
háma í sig borgarann. Deilur af þessu tagi hafa ekki verið
háværar að undanförnu, þó að ráðherrar komi víða við á
auglýsingaatburðum. Stjórnmálamenn eiga að vera hluti
af samfélaginu, en er eðlilegt að þeir auglýsi mat, kökur
eða aðrar vörur og þjónustu?
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Hvað má?
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
kynnti í lok ársins um 665 milljóna
króna stuðning við bændur vegna
erfiðleika þeirra. Unnsteinn segir
að stuðningurinn mildi höggið.
Vandamálið sé þó enn til staðar,
flytja þurfi út kjöt. Hann minnir á
að Landssamtök sauðfjárbænda
hafi lagt til að heimild verði veitt
til tímabundinnar sveiflujöfnunar
til að ná jafnvægi á markaðnum.
Öllum afurðastöðvum verði gert
skylt að flytja út ákveðið hlutfall
framleiðslunnar. Ekki er komin
niðurstaða í það mál.
Óvissa um framtíðina
Spurður um framtíðina segir
Unnsteinn að enn sé þungt hljóð í
bændum. Enginn sauðfjárbóndi
treysti sér til að fara í gegnum
annað ár eins og það síðasta. Ef
þeir sjái fram á að verða launalaus-
ir áfram muni margir sleppa því að
kaupa áburð og hætta búskap.
Sauðfé fækkaði um meira
en 10% í Rangárvallasýslu
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Landrétt Bændur og aðstoðarmenn draga sundur féð við Áfangagil eftir
smölun Landmannaafréttar. Fé fækkaði mjög í Rangárvallasýslu í fyrra.
Fjöldi sauðfjár 2017 Sauðfé á landinu öllu
Heimild: Hagstofan
og Búnaðarstofa Mast
Fjárflestu sveitarfélögin 2016 2017 Breyting
Skagafjörður 34.997 34.526 -471 -1,3%
Borgarbyggð 34.173 32.701 -1.472 -4,3%
Húnaþing vestra 30.865 31.226 361 1,2%
Húnavatnshreppur 29.980 28.907 -1.073 -3,6%
Dalabyggð 30.114 28.221 -1.893 -6,3%
Fljótsdalshérað 27.886 27.124 -762 -2,7%
Þingeyjarsveit 17.918 17.712 -206 -1,1%
Hornafjörður 17.818 16.200 -1.618 -9,1%
Norðurþing 16.215 16.486 271 1,7%
Skaftárhreppur 16.676 15.708 -968 -5,8%
Rangárþing eystra 15.732 13.745 -1.987 -12,6%
Rangárþing ytra 12.871 11.581 -1.290 -10,0%
Landið allt 475.191 457.005 -18.186 -3,8%
475
þúsund
457
þúsund
2016 2017
Fjöldi sauðfjár á íbúa
Húnavatnshreppur 71
Dalabyggð 42
Skaftárhreppur 33
Húnaþing vestra 27
Þingeyjarsveit 19
Landið allt 1,4
BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Meiri samdráttur varð ísauðfjárrækt á Suður-og Vesturlandi á síð-asta ári en á Norður-
landi og Ströndum. Vetrarfóðr-
uðum kindum fækkaði um 3,8%
yfir landið í heild, samkvæmt
bráðabirgðatölum búnaðarstofu
Matvælastofnunar, en mun meiri
fækkun varð í einstaka sveitar-
félögum.
Fé fækkaði í Rangárþingi
eystra um 12,6% á síðasta ári og í
Rangárþingi ytra um 10%. Það er
langmesta fækkunin þegar litið er
til 12 fjárflestu sveitarfélaga lands-
ins, það er að segja í þeim sveitar-
félögum þar sem bændur halda
meira en 10 þúsund fjár samtals.
Almennt er samdráttur umfram
meðtaltal í sveitarfélögum á Suður-
og Vesturlandi.
Aftur á móti fjölgaði fé í
tveimur sveitarfélögum á þessum
lista, í Norðurþingi og Húnaþingi
vestra, og fækkun var undir með-
altali í öðrum sveitarfélögum á
Norðurlandi. Fé fjölgaði í Bæjar-
hreppi og Strandabyggð en bæði
þessi sveitarfélög eru á Ströndum
en með færri en 10 þúsund kindur.
Vetrarfóðraðar kindur á land-
inu öllu voru 457 þúsund í lok árs-
ins, liðlega 18 þúsund færri en fyr-
ir ári.
Sauðfjárhéruð halda sínu
Unnsteinn Snorri Snorrason,
framkvæmdastjóri Landssamtaka
sauðfjárbænda, telur að á þeim
svæðum sem sauðfjárrækt er
burðarásinn í atvinnulífinu haldi
bændur sínum hlut frekar en á
svæðum þar sem sauðfjárrækt er
meira stunduð sem aukabúgrein.
Bændur sem hafa aðalatvinnu sína
af mjólkurframleiðslu eða vinna ut-
an bús dragi frekar saman seglin í
sauðfjárrækt eða hætti og ákveði
að gefa hinum völlinn. Hann tekur
þó fram að það geti skekkt sam-
anburð á milli ára að lítið fékkst
fyrir kjöt af fullorðnu á árinu 2016
og sumir hafi dregið að slátra
kindum fram á árið 2017.
Ljóst er að stórfelld lækkun á
afurðaverði til sauðfjárbænda á
sinn þátt í fækkun fjár en fækk-
unin hefur orðið heldur meiri en
reiknað var með. Ríkisstjórnin til-