Morgunblaðið - 05.04.2018, Blaðsíða 51

UMRÆÐAN 51
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. APRÍL 2018
Fæst í Apóteki Garðabæjar
og Lyfjaveri Suðurlandsbraut
Um þessar mundir
er atvinnuleysi al-
mennt ekki talið eitt
af stóru vandamál-
unum á atvinnumark-
aði hér á landi, en
ákveðnar brotalamir
er þó þar að finna.
Þar á ég við langtíma-
atvinnuleysi og hverja
það hrjáir helst. Í
skýrslu Vinnu-
málastofnunar um stöðu og horfur
á vinnumarkaði á árunum 2016 til
2018 kemur fram að mikill munur
er á stöðu atvinnulausra eftir aldri.
Þannig er um þriðjungur at-
vinnulauss fólks á aldrinum 50 ára
og eldri langtímaatvinnulaus en
einungis áttundi hluti fólks í yngsta
hópnum. Hvaða sögu má lesa úr
þessu um vinnumarkaðinn? Er það
virkilega svo að hér ríki eitthvað
sem mætti nefna aldursmisrétti á
íslenskum vinnumarkaði? Eru ís-
lenskir atvinnurekendur haldnir
aldursfordómum þegar kemur að
því að ráða fólk í vinnu?
Fólk sem missir vinnuna um eða
eftir fimmtugt virðist þannig eiga
erfitt með að fá vinnu að nýju. Er
þetta fólk úr leik hvað atvinnuþátt-
töku varðar? Margt af fólki á þess-
um aldri er vel menntað og það
sem meira er, það hefur unnið sér
inn dýrmæta reynslu sem ætti að
vera eftirsóknarverð og nýtast vel.
Þá hafa margir vinnuveitendur þá
reynslu að fólk á þessum aldri sé
gjarnan ábyggilegasta starfsfólk
hvers vinnustaðar, ef horft er til
mætingar og stundvísi.
En þegar kennitalan fer yfir
ákveðin mörk reynist ekki auðvelt
að fá atvinnu. Er vinnumarkaður-
inn að hafna fólki sem komið er yf-
ir miðjan aldur?
Meðalaldur hér á landi hefur
hækkað um heil fimm ár frá því
1986, hjá konum um 4 ár og um 6
ár hjá körlum. Þetta
hefur leitt til þess að
nú um stundir ræða
menn af kappi nauðsyn
þess að færa eftir-
launaaldur ofar og
einnig að gera eigi
fólki, eins og til að
mynda ríkis-
starfsmönnum, kleift
að vinna lengur en til
sjötugs. Þegar þetta er
haft í huga, þá er hér
eitthvað sem fer ekki
saman.
En hvað er til ráða? Ég tel að
þeim sem auglýsa eftir starfsfólki,
beri skylda til að svara öllum um-
sóknum þeirra sem sækja um
vinnu. Allt of margir sem ég hef
rætt við kvarta yfir því að þeim sé
ekki svarað og að þeir séu ekki
virtir viðlits. Síðan eru það viðtölin,
atvinnurekendur þyrftu að veita
miðaldra fólki oftar möguleika á að
sanna sig með því að boða það í
viðtöl. Þá gæti komið í ljós að það
hefur að sjálfsögðu margt til
brunns að bera eins og yngra fólk-
ið.
Við verðum að taka umræðuna
um þetta þarfa málefni sem ég veit
að brennur á mörgum. Hér blasir
við óæskileg þróun á vinnumarkaði
sem þarf að sporna við. Opinberir
aðilar, sem oft eru stórir vinnuveit-
endur, gætu tekið að sér að vera til
fyrirmyndar í þessu efni.
Aldursfordómar
á vinnumarkaði?
Eftir Karl Gauta
Hjaltason
Karl Gauti Hjaltason
»En þegar kennitalan
fer yfir ákveðin
mörk reynist ekki auð-
velt að fá atvinnu. Er
vinnumarkaðurinn að
hafna fólki sem komið er
yfir miðjan aldur?
Höfundur er alþingismaður Flokks
fólksins. kgauti@althingi.is
Í Morgunblaðinu
miðvikudaginn 28.
mars er á forsíðu frétt
sem ber titilinn „Segir
Ísland ekki fullvalda“.
Fyrirsögnin er til-
vísun í ummæli
Mikhails Degtjarjevs,
þingmanns og for-
manns nefndar um
íþrótta-, ferða- og
æskulýðsmál í neðri
deild rússneska þingsins. Sam-
kvæmt rússneskum fjölmiðlum
heldur hann því fram að ákvörðun
íslenskra ráðamanna um að snið-
ganga heimsmeistaramótið í knatt-
spyrnu næsta sumar beri þess
merki að Ísland sé í raun ekki full-
valda ríki.
Með hugtakinu fullveldi er átt við
rétt ríkis til að fara með æðstu
stjórn, s.s. löggjafar-, framkvæmda-
og dómsvald, á tilteknu landsvæði
eða yfir tilteknum hópi fólks. Sá
réttur sem í fullveldinu felst hefur
verið talinn tvíþættur – innri full-
veldisréttur og ytri fullveldisréttur.
Í innri fullveldisrétti ríkis felst rétt-
ur þess til að ráða innri málefnum
sínum. Í ytri fullveldisrétti ríkis
felst réttur þess til að koma fram á
alþjóðavettvangi og stofna sem aðili
að þjóðarétti til þjóðréttarskuld-
bindinga.
Birtingarmynd fullveldisins
Sú ákvörðun að íslenskir ráða-
menn sniðgangi heimsmeistara-
mótið í knattspyrnu gefur ekki til
kynna að Ísland hafi
glatað fullveldi sínu.
Þvert á móti er
ákvörðunin birting-
armynd þess að Ísland
sé fullvalda ríki sem
komi fram á al-
þjóðavettvangi. Um-
ræddur rússneskur
þingmaður er að hræra
saman fullveld-
ishugtakinu við það
sem honum þykir vera
sjálfstæð utanrík-
isstefna sem Ísland
ætti að standa fyrir.
Það er hreinlega þáttur í fullveldi
ríkja að þau sýni vanþóknun sína
með táknrænum hætti, t.a.m. með
því að ráðamenn þeirra láti ekki sjá
sig á stórviðburði, hvort sem það er
gert í bandalagi með öðrum ríkjum
eða ekki. Það er langsótt hugmynd
að Ísland glati fullveldi sínu með
því að íslenskir ráðamenn láti ekki
sjá sig á stórleik í knattspyrnu.
Töluvert meira þarf til.
Fótboltafullveldi
Eftir Bjarna Má
Magnússon
Bjarni Már Magnússon
» Sú ákvörðun ís-
lenskra stjórnvalda
að íslenskir ráðamenn
fari ekki á heimsmeist-
aramótið í knattspyrnu
er birtingarmynd þess að
Ísland sé fullvalda ríki.
Höfundur er dósent í lögfræði
við lagadeild HR.
bjarnim@ru.is
Þessi grein er skrif-
uð í framhaldi af fal-
legum litprentuðum
bæklingi sem barst
íbúum frá Hitaveitu
Egilsstaða og Fella
(HEF) nú nýverið um
skólphreinsun á Egils-
stöðum.
Árin 2002, 2003 og
2007 voru gerðir
samningar um leigu á
fimm hreinsivirkjum fyrir skólp til
20 ára með milligöngu Bólholts
ehf., sem einnig þjónustar bún-
aðinn. Þrjú þeirra eru staðsett við
Eyvindará, eitt í Fellabæ og eitt á
Hallormsstað. Það er brýnt að
klára stóra útrás við Egils-
staðabýlið, en þar er einungis gam-
aldags rotþró í dag.
Í viðmiðunarreglum Umhverf-
isstofnunar (UST) er miðað við að
skólpvatn frá hverjum íbúa, per-
sónueining (PE), sé 200 lítrar á sól-
arhring. Á heimasíðu HEF segir að
afkastageta hreinsivirkja Bólholts
séu 17,3 lítrar/sek sem jafngildir þá
1.494.720 lítrum á sólarhring (17,3
x 60x60x24) eða sem nemur 7.474
pe (1.494.720 / 200) .
Það þýðir að núverandi hreinsi-
virki gætu annað 7.000 manna
byggðarlagi ein og sér ef líkams-
starfsemi Egilsstaðabúa er eitthvað
svipuð og gengur og gerist og mið-
að sé við staðla UST. Þess má geta
að íbúafjöldi á Egilstöðum og í
Fellabæ er um 2.800 íbúar og er af-
kastageta hreinsivirkja Bólholts
miðuð við fjölda PE á viðkomandi
útrás, auk 25% umframgetu eða
sem nemur 250 l á sólarhring á PE.
Auðvitað er mér ljóst að mikið
kemur af regnvatni og hitaveitu-
vatni í kerfið sem mengast af
skólpi og því nauðsynlegt að anna
meira magni en viðmiðun UST seg-
ir til um. Fyrir liggur að Bólholt
getur útvegað hreinsivirki fyrir
5.500 persónueiningar á 400 millj.
og þá væri afkastageta allra
hreinsivirkja orðin fyrir 13.000
manna byggð samkvæmt viðmiðun
UST. HEF leggur til að frekari
notkun á hreinsivirkjum Bólholts
verði hætt en í þess stað byggð ein
miðlæg skólpstöð sem myndi anna
200 lítrum/sek,
17.280.000 lítrum á
sólarhring eða sem
nemur hreinsun á
skólpi fyrir 84.200
manna byggð sam-
kvæmt viðmiðun UST
og dæla svo öllu í Lag-
arfljót.
Ja fyrr má nú rota
en dauðrota.
En hvað er ég að
væla þó að HEF byggi
miðlæga stöð sem ann-
ar öllu þessu magni.
Þá þarf ekki að skilja regnvatn og
hitaveituvatn frá og við erum trygg
til langrar framtíðar, er þetta þá
ekki bara gott og blessað. Nei, ald-
eilis ekki. Við skulum bera saman
hreinsivirki Bólholts annars vegar
og LSD leið HEF hinsvegar.
Þrep: Báðar aðgerðir hreinsa
rusl, túrtappa, eyrnapinna og ann-
að „ólöglegt niðurhal“. Fastefnið,
seyran, er botnfelld svo eftir verð-
ur skólpvatn, hreint svo langt sem
það nær. Þetta er sammerkt með
báðum leiðum og dugar til að koma
í veg fyrir sjón- og lyktarmengun
að mestu, en þar skilur á milli að-
ferðanna. Í áætlun HEF er þetta
fyrsti áfangi skólpstöðvar þeirra og
kostar samkvæmt áætlun 550 millj-
ónir.
Þrep: Eingöngu í hreinsivirkjum
Bólholts: Líffræðilegar aðferðir þar
sem súrefni er blandað í skólpið
með rafknúinni tromlu sem flýtir
fyrir náttúrulegu niðurbroti. Skólp-
vatni er þannig velt marga hringi
með endurtekinni súrefnisblöndun
til að ná sem mestu niðurbroti.
Þrep: Eingöngu í hreinsivirkjum
Bólholts: Köfnunarefni, ammoníak
og alls kyns jukk er fjarlægt með
einhverju ferli sem ég kann ekki
skil á, en virkar afskaplega vel
samkvæmt sýnum sem greind eru
á rannsóknarstofu Matís.
Þrep: Eingöngu í hreinsivirkjum
Bólholts: Síðast en ekki síst er frá-
rennslið geislað með geisl-
unarlömpum sem drepa gerlana.
Svo við setjum þetta í samhengi þá
hafa verið gerðar rannsóknir á svo-
kölluðu hráskólpi og þar hafa tölur
verið á bilinu 8-12 milljónir saur-
kólígerla í hverjum 100 ml. Reglu-
gerð leyfir einungis 100 saurkólí-
gerla í 100 ml, með frávikum vegna
stórrigninga og annarra aðstæðna í
ákveðinn tíma í viðkvæma viðtaka.
Lagarfljót er viðkvæmur viðtaki
samkvæmt reglugerð, þannig að
fyrirhuguð skólpstöð stenst engan
veginn lög og reglur.
Niðurstaða mín er sú að stóra
skólpstöðin tekur á sjónmengun en
ekki á raunverulegri mengun sem
er saurkólígerlar, nitur, entoro-
kokkar og fleira jukk. Nú segja
sumir að allir þessir gerlar séu
náttúrulegir og því ekki vandamál,
en það verður einmitt til við að
safna jukkinu saman í eina útrás
allan ársins hring. Magnið er svo
mikið að náttúran á ekki séns í að
brjóta það allt niður og á 3-5 árum
verða til mengunarpollar í lygnum
hér að þar á bökkum Lagarfljóts.
Lagarfljót er að því leyti verri við-
taki en Eyvindará vegna mikils
aurburðar því þá komast úrfjó-
lubláir geislar sólar lítið undir
vatnsborð til að drepa gerla, sem
lifa góðu lífi þar undir.
Næsta grein mun fjalla um þann
frábæra árangur sem náðst hefur
með hreinsivirkjum Bólholts ehf.,
en samkvæmt bæklingi um fráveit-
umál sem út kom hjá Umhverf-
isstofnun í september 2017 eru ein-
ungis 5% af skólpi á Íslandi
hreinsuð meira en sem nemur
tveggja þrepa hreinsun og þar
munar langmest um hreinsivirki
Bólholts á Egilsstöðum og hjá Al-
coa Fjarðaáli við Mjóeyrarhöfn í
Reyðarfirði.
Næsta grein mun fjalla um að-
komu ráðgjafans um þetta aft-
urhvarf til fortíðar og hugsanlegar
ástæður fyrir þessu vali. Einnig
verður fjallað um rangfærslur og
útúrsnúninga HEF varðandi kostn-
að, lagnakerfið á Egilsstöðum og
um margbrotin hlutverk stjórn-
arformanns HEF.
Egilsstaðir – fráveitumál
Eftir Sigurð
Ragnarsson » Það er brýnt að klára
stóra útrás við Eg-
ilsstaðabýlið, en þar er
einungis gamaldags
rotþró í dag.
Sigurður Ragnarsson
Höfundur er framkvæmdastjóri á
Egilsstöðum.
sigurdur@manatolvur.is