Morgunblaðið - 10.05.2018, Síða 30

30 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. MAÍ 2018
GRÆNT ALLA LEIÐ
VIÐTAL
Sonja Sif Þórólfsdóttir
sonjasif94@gmail.com
Við Fógetagarðinn á horni Aðal-
strætis og Kirkjustrætis er lítið kaffi-
hús. Erna Arngrímsdóttir hefur verið
fastakúnni kaffihússins í mörg ár. Ég
hef unnið á kaffihúsinu í rúmt ár og
kannast því ágætlega við Ernu. Það
er yfirleitt létt yfir henni og lifnar yfir
flestum starfsmönnum þegar hún
kemur inn um dyrnar. Erna tók vel í
það þegar ég spurði hana hvort ég
mætti taka viðtal við hana og kom
ekkert annað til greina en að við
myndum hittast á kaffihúsinu okkar.
Þegar við hittumst hafði Erna
pantað sér jurtate, þrátt fyrir að
drekka kaffi. Hún er með hálsbólgu
og segir mér að hún sé búin að vera
svona í að verða tíu daga. Erna lætur
það ekkert á sig fá og heldur sinni
dagskrá. Áður en ég bað Ernu um
viðtal hafði mig ekki órað fyrir að hún
hefði átt þá ævi, sem hún sagði mér
svo síðar frá.
Lauk stúdentsprófi 38 ára
með fullri vinnu
Erna er fædd árið 1938 á Ísafirði
þar sem hún ólst upp. „Ég er átjánda
barnið, pabbi og mamma áttu 19 börn
og svo tókum við eitt barn í viðbót og
ólum það upp. Það voru 12 bræður
sem fóru flestir í nám og systurnar
sáu um sig sjálfar,“ segir hún í upp-
hafi viðtalsins.
Á stóru heimili var ekki til mikið af
peningum og þegar Erna var 15 ára
lagði hún land undir fót og fluttist til
Reykjavíkur. Hún hefur séð fyrir sér
allar götur síðan. Hún giftist ung, að-
eins tvítug, og þegar hún var 25 ára
hafði hún eignast fjögur börn; þrjá
drengi og eina stúlku.
Erna segir mér að hún hafi ekki átt
neitt tilkall til náms en lauk þó lands-
prófi á sínum tíma. Hana langaði til
að mennta sig meira en ekki varð af
því fyrr en hún var komin á fertugs-
aldurinn. Erna lauk tvöföldu stúd-
entsprófi af nýmála- og fornmála-
braut við Menntaskólann við Hamra-
hlíð er hún var 38 ára gömul. Hún
vann fulla vinnu með skólanum.
„Um leið og ég fór í menntaskólann
þá gat ég ekki unnið nema bara til
klukkan fimm og skólinn byrjaði
korter yfir fimm. Ég var að vinna í
Álftamýri og hljóp svo heim, en ég
átti heima í Stigahlíð, og setti matinn
í ofninn, kveikti á ofninum og fór svo í
skólann. Svo fór ég heim klukkan sjö
og gaf börnunum að borða og svo fór
ég aftur í skólann og hélt bara
áfram.“
Önnum kafin á háskólaárunum
Haustið eftir að hún lauk við
menntaskólann hóf hún svo nám við
Háskóla Íslands. „Ég ætlaði að fara í
lögfræði af því að mér fannst ég upp-
lifa svo mikið óréttlæti og var svona
asnaleg að vilja frelsa heiminn.“
Lögfræðin lá ágætlega fyrir Ernu
því hún hafði góðan grunn í latínu, en
hún dúxaði í latínu og grísku í
menntaskólanum. Um vorið veiktist
Grímur, elsti sonur Ernu, og lágu
veikindin þungt á heimilinu. Það fór
því svo að Erna náði ekki að klára
fyrsta árið sitt í lögfræðinni.
„Ég held að ég hafi vakað í hálfan
mánuð. Grímur hvarf og svo kom
hann aftur og það var stríð. Það var
svo enginn friður fyrir bræðrum mín-
um sem komu og heimsóttu mig og
fóru klukkan tvö á nóttunni og ég átti
eftir að lesa. Það fór bara alveg til
fjandans, en ég hafði bara gott af því.
Ég sveiflaði upp menntaskólanum
með eiginlega engum lestri af því að
ég var alltaf að vinna svo mikið og þá
hélt ég að gæti þetta allt. Ég hafði
bara gott af þessu.“
Þó að Erna hafi aðeins verið eitt ár
í lögfræðinni eignaðist hún góða vini
þar og líkaði vel námið. Um haustið
skipti hún um gír og skráði sig í sagn-
fræði. Hún lauk BA-próf í sagnfræði
og rússnesku og eftir það lauk hún
meistaraprófi í sagnfræði. Þá hóf hún
kennslu við Iðnskólann í Reykjavík
og kenndi þar til hún varð 72 ára.
Rússneskunámið nýttist Ernu en
hún fór fjórar ferðir til Rússlands og
gat talað tungumálið vel. Einnig
stökk hún inn í afleysingar í kennslu
við MH. Lífið var þó ekki dans á rós-
um á háskólaárunum. Erna segir mér
frá því hvernig hún vaknaði á morgn-
ana klukkan sex, bar út blöðin í fjögur
hverfi og fór svo í skólann frá klukkan
átta til hádegis. Því næst tók hún
strætó í Kópavog þar sem hún var
gjaldkeri hjá fyrirtækinu Olíumöl.
Erna var því ansi upptekin þessi ár.
Gagnrýnd fyrir að tala opinskátt
um geðsjúkdóma
Auk þess að vera í fullu námi og
fullri vinnu var Grímur, sonur henn-
ar, veikur, eins og áður greinir. Hann
greindist með geðklofa 28 ára að aldri
en hafði verið veikur frá því hann var
15 ára.
„Hann var miklu veikari en maður
gat áttað sig á, ég gerði það ekki fyrr
en seinna. Og eiginlega þegar maður
hugsar til baka þá var þetta agalegur
tími fyrir mig því hann vakti á nótt-
unni og ég svaf eiginlega ekki neitt.
Því skil ég í rauninni ekki hvernig ég
fór að þessu námi. Það hlýtur bara að
vera að ég hafi alltaf átt svona gott
með nám.“
Þegar Grímur veiktist fyrst fór
Erna með hann til læknis og spurði
hvort hann gæti verið með „schizo-
prheniu“ en þá var ekki komið ís-
lenskt orð yfir geðklofa. Læknirinn
sagði að svo væri ekki og sagði Ernu
að hún væri enginn sérfræðingur. Því
fékk sonur hennar ekki greiningu og
meðferð fyrr en löngu seinna. Erna
þakkar Guði fyrir að hann hafi ekki
fengið lyf á þessum tíma því lyfin
voru mjög sterk. Í dag er hann á væg-
ari lyfjum sem hafa ekki jafn miklar
aukaverkanir og lyf höfðu þá. Erna
hefur lent í ýmsu með son sinn varð-
andi veikindin.
„Hann hefur verið rændur og bar-
inn og meiddur, nefndu það bara. Og
ekki fengið neina hjálp og engin lyf.
Það versta, þegar maður fer að hugsa
til baka, þá voru það krakkarnir. Ég
áttaði mig ekki á því á þeim tíma að
þau bara forðuðu sér um leið og þau
gátu og fóru að heiman. Ég áttaði mig
ekkert á því. Þau voru samt ekki jafn
ung og þegar ég fór að heiman. Það
er dálítið sárt í huganum að hafa ekki
skilið þetta. En hvað átti ég að gera?
Ég fór til færustu sérfræðinga lands-
ins sem sögðu mér að það væri ekkert
að honum. Og hvað átti ég þá að
gera? Taka af skarið og vera með ein-
hverja greiningu, afsakaðu? Nei, ég
segi bara svona. Það var ekki í boði,
þeir vissu allt betur.“
Morðhótun eftir sjónvarpsþátt
Erna hefur verið virk í réttinda-
baráttu. Hún tók þátt í stofnun Geð-
hjálpar árið 1979 og sat lengi í stjórn
félagsins. Hún hefur skrifað mikið
um málefni þeirra sem glíma við geð-
sjúkdóma. Erna fór í viðtal um veik-
indi sonar síns í þættinum Dagsljós á
RÚV, sem fór í loftið í mars 1996. Eft-
ir að viðtalið birtist fékk hún yfir sig
holskeflu af gagnrýni og hótunum
fyrir að tala um geðsjúkdóma.
„Ég fékk nokkuð margar upp-
hringingar. En fimm hótuðu mér
dauða og einhver fór að senda mér
hótunarbréf, fyrir það að ég hefði
ekki leyfi til að tala um geðræn
vandamál. Ég reyndi auðvitað að
hlusta fyrst. Þessi maður sem hafði
hótað mér dauða fór að útskýra
hvernig hann ætlaði að drepa mig,
hann ætlaði að stinga mig með hníf.
Hann hafði sagt að ég elskaði alla
„geðbilaða“. Og það var bannað.
Hann ákvað það. Satt að segja hef ég
ekki treyst mér til að horfa á þennan
þátt,“ segir Erna, sem kærði þessar
hótanir til lögreglu. Var henni ráðlagt
af lögreglunni að taka sig út úr síma-
skránni en margar hótanir bárust á
degi hverjum fyrst eftir þáttinn. „Ég
hafði greinilega ekki rétt til þess að
tala um málefni geðfatlaðra. Þetta
voru allt karlmenn og þeir vissu
hvaða rétt ég hafði. Og þeir töldu sig
hafa rétt á að hóta mér.“
Erna fékk ekki aðeins gagnrýni, en
í grein sem birtist í blaðauka Morg-
unblaðsins haustið 1996 segir Erna
frá því að margir hafi einnig hringt í
hana og sagt að viðtalið hafi veitt
þeim styrk en í greininni talar Erna
nánar um veikindi sonar síns.
Hún hefur þó ekki látið þar við
sitja í réttindabaráttu en hún er mjög
veik af psoriasis og stofnaði Samtök
psoriasis- og exemsjúklinga árið
1972. Hún hefur setið lengi í stjórn fé-
lagsins og situr nú sem varafor-
maður. Hún hefur skrifað margar
greinar um psoriasis en hefur ekki
verið gagnrýnd eins harðlega fyrir
það. Hún tók einnig þátt í stofnun
Kvennaframboðsins árið 1982 en það
átti ekki við hana svo hún hætti eftir
stuttan tíma í framboðinu.
Vinsæll kennari
Kennslan í Iðnskólanum átti vel við
Ernu. Þar komst hún að því að hún
hefði alltaf verið lesblind. Það vann
þó ekki á móti henni heldur skildi hún
betur þá nemendur sem glímdu við
sama vandamál.
„Þá bara tók ég málin í mínar eigin
hendur og kenndi þeim í frímínútum
á sama hátt og ég hafði lært að lesa.
Útskýrði fyrir þeim hvernig ég hafði
yfirstigið mínar takmarkanir og að
þetta væri bara færni. Þú verður að
halda þér við og þú verður að leggja
eitthvað af mörkum. Ég átti sem sagt
rosalega gott með að kenna og öllum
nemendum mínum sem ég hef hitt
þykir svo vænt um mig og margir
segja mér að það sé mér að þakka að
þeir lærðu og náðu sínum prófum.“
Erna fór ekki hina hefðbundnu leið
í kennsluaðferðum, fór t.d. yfirleitt
með unglingana út í göngutúr sem
hluta af kennslustundinni. Hún var
einnig dugleg að sækja listsýningar
með þeim.
„Ég gerði mér alveg grein fyrir
hvað þurfti til að vera kennari.
Ákveðinn aga og ég er alltaf tilbúin til
að hjálpa. Það sem mér fannst skipta
langmestu máli var að mér þótti svo
vænt um krakkana. Strákarnir voru
ekkert vanir þessu. Ég man fyrst
þegar ég var að hrósa einhverjum
strákum sem ég var að kenna og þá
litu þeir á mig og sögðu: „meinarðu
þetta?“ Og þá höfðu þeir verið ellefu
ár í skóla og þeim hafði aldrei verið
hrósað.“
Eftir að Erna lét af störfum sem
kennari, 72 ára gömul, ákvað hún að
fara að stunda leikfimi. Þar hitti hún
konu sem stakk upp á því við hana að
koma og vinna í Háskóla Íslands. Það
varð því úr að Erna vann við yfirsetu í
prófum í átta ár. Í ár verður hún átt-
ræð og var því síðasta jólaprófatíð
hennar síðasta. „Ég segi alltaf að
þetta sé svo erfitt fyrir mig. Því ég
hef alltaf unnið svo mikið, að ég sé at-
vinnulaus en barnabörnin segja að ég
sé sest í helgan stein.“
Leyndarmál upplýst
Í lok samtalsins segir Erna mér
leyndarmál. „Ég hafði alltaf ofboðs-
lega mikinn áhuga á kvikmyndum svo
ég fór að skrifa kvikmyndagagnrýni.
Ekki undir mínu nafni vegna þess að
ég þorði það ekki út af bræðrum mín-
um, sem voru brjálaðir úr afbrýði-
semi, svo ég skrifaði undir karl-
mannsnafni. Ég skrifaði í Moggann
og Vísi og einnig lengi í Tímann.“
Ég spyr hana að endingu hvort
nafnleyndin hafi verið til sleppa við
skítkast. Erna svarar sposk á svip:
„Já, til að fá ekki skítinn. Þetta
gulltryggði það alveg, því fyrst þetta
var karlmaður þá hlaut hann að vita,
sko.“
Höfundur er meistaranemi í blaða-
og fréttamennsku við HÍ.
„Þeir vissu allt betur“
 Erna Arngrímsdóttir hefur upplifað sorg og sigra í lífinu  Tók stúdentspróf 38 ára samhliða fullu
starfi og uppeldi fjögurra barna  Morðhótun eftir sjónvarpsþátt  Meðal stofnenda Geðhjálpar
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Lífsreynd Erna Arngrímsdóttir lítur yfir farinn veg í viðtalinu, en margt hefur á daga hennar drifið.