Skírnir - 01.04.2010, Síða 32

ekki hafa neinar áhyggjur af „að fá eigi framar að taka þátt í nor -
rænni samvinnu“.16
Vert er að vekja sérstaka athygli á því að ekki er samhljómur á
milli röksemda Bjarna um vanefndir Dana sem skapi Alþingi ein -
hliða rétt og ákvarðana Alþingis vorið 1940 varðandi sambandslaga-
samninginn og konungssambandið. Ráðstafanir Alþingis tóku
ein faldlega ekki af skarið um full slit á milli landanna með þeim
hætti sem Bjarni hafði gert. Samþykktir Alþingis voru samþykktar
samhljóða hvort sem þingmenn voru sammála málflutningi Bjarna
eður ei. Hið sama má segja um ályktanir Alþingis 17. maí 1941. Þar
var áréttaður vilji Íslands til fullra sambandsslita og að sambands-
lagasáttmálinn yrði ekki endurnýjaður, „þótt ekki þyki að svo
stöddu tímabært, vegna ríkjandi ástands, að ganga frá formlegum
sambandsslitum og endanlegri stjórnskipun ríkisins, enda verði því
ekki frestað lengur en til styrjaldarloka“.17 Jafnframt ályktaði Al -
þingi „að lýðveldi yrði stofnað á Íslandi jafnskjótt og sambandinu
við Dani yrði formlega slitið“. Þarna var heldur ekki kveðið á um
slit konungsambandsins. Þannig töldu ýmsir áhrifamenn á þessum
tíma, að best væri að Ísland yrði „konunglegt lýðveldi“ rétt eins og
sambandslöndin bresku. Í landinu yrði áfram innlendur handhafi
æðsta valdsins en konungssambandi Íslands og Danmerkur eftir
sem áður viðhaldið.18
Í næstu Andvaragrein Bjarna Benediktssonar, „Ályktanir Al -
þingis vorið 1941“, kom í ljós að hann taldi að tíminn eftir ályktanir
Alþingis vorið 1940 hefði styrkt röksemdina um vanefndir Dana:
„Í viðurkenningu Dana á tilvitnaðri ályktun Alþingis og athafna -
leysi þeirra um að ógilda [sambandslaga]samninginn felst því ótví -
ræð viðurkenning þeirra á, að þeir hafi vanefnt hann.“19 Bjarni rakti
síðan kenningar þekktra fræðimanna í þjóðarrétti um vanefndir og
taldi að samkvæmt þeim hefði Ísland ótvírætt sl. vor „öðlazt rétt til
32 svanur kristjánsson skírnir
16 Bjarni Benediktsson 1940: 32.
17 Alþingistíðindi A 1941: 715–716 .
18 Svanur Kristjánsson 2002: einkum 11, 30–33. Segja má að enginn grundvallar-
munur sé á stjórnskipulagi í „konunglegu lýðveldi“ og konungsríki með
þingræðisskipulagi. Konungleg lýðveldi geta hins vegar haft sameiginlegan valda-
lausan þjóðhöfðingja (konung) og innlendan handhafa æðsta valdsins.
19 Bjarni Benediktsson 1941: 31.
Skírnir vor 2010 með Guðna-NOTA_Layout 1 19.4.2010 15:23 Page 32