Skírnir - 01.04.2010, Qupperneq 39

39hraðskilnaður eða lögskilnaður?
Skýrara gat það varla verið. Fyrsti innlendi þjóðhöfðinginn hafði
opinberað skoðanir sínar á vanefndakenningu Bjarna Benedikts-
sonar. Ólíkt Bjarna taldi Sveinn að hernám Þjóðverja á Danmörku
og heimsstyrjöldin almennt hefðu ekki fært Íslandi nein réttindi sem
þjóðin hafði ekki áður. Nær sanni taldi Sveinn augljóst að hernám
Danmerkur kallaði sérstaklega á stuðning við vinaþjóð í miklum
þrengingum og konung sem orðið hafði tákn andstöðu Dana gegn
hernámsliðinu. Sömuleiðis var það skoðun Sveins að með einhliða
aðgerðum væru Íslendingar beinlínis að bregðast lýðræðisþjóðum
þeim sem ættu í tvísýnu stríði við öfl einræðis og lögleysu.
Eftir að Ólafur Thors myndaði minnihlutastjórn sína kom í ljós
að valdi ríkisstjórans var í reynd skorinn mjög þröngur stakkur eða
réttara sagt: hann mátti sín ekki mikils gegn sameiginlegum vilja
ríkis stjórnar og meirihluta Alþingis. Þannig ráðfærði Ólafur sig ekki
við Svein um stefnumótun í sjálfstæðismálinu heldur tilkynnti
honum einfaldlega að ríkisstjórnin einsetti sér að ganga frá fullum
og endanlegum skilnaði við Danmörku þegar á árinu 1942. Sveinn
fékk ekkert að gert en benti forsætisráðherranum á að rétt væri að
greina dönskum stjórnvöldum og konungi frá áformum Íslendinga.
Var það gert.37 Bandaríkjaforseti greip hins vegar fram fyrir hendur
íslensku ríkisstjórnarinnar, eins og fyrr sagði, og öllum ákvörð un -
um um sambandsmál var slegið á frest fram yfir árslok 1943. Engu
að síður fóru nú andstæðingar hraðskilnaðarmanna að þétta raðir
sínar og andmæla fyrirætlunum meirihluta þings og ríkisstjórnar
um einhliða uppsögn sambandslaga og konungssamband. Forsætis-
og utanríkisráðherra, Ólafi Thors, var afhent bréf 24. ágúst 1942
með eftirfarandi áskorun:
Vér undirritaðir alþingiskjósendur leyfum oss hér með að skora á hið háa
Alþingi að kveða að svo stöddu ekki á um framtíðarstjórnskipun íslenzka
ríkisins vegna þess ástands, sem sambandsþjóðirnar, Íslendingar og Danir,
hvor um sig, eiga við að búa, en æskilegt er, að þær geti áður gert út um
mál sín sem frjálsir aðilar.38
skírnir
37 Einkaskjöl Sveins Björnssonar: 149.
38 Ástandið í sjálfstæðismálinu 1943: 19.
Skírnir vor 2010 með Guðna-NOTA_Layout 1 19.4.2010 15:23 Page 39