Skírnir - 01.04.2010, Qupperneq 75

75bylting á bessastöðum
færi að forsætisráðherra sem hafði beðist lausnar vildi rjúfa þing.
Ætla mætti að þingrof teldist til mikilvægra ákvarðana sem starfs-
stjórn ætti að öllu jöfnu ekki að standa að en þó þyrfti að taka með
í reikninginn hvort hún hefði meirihluta þingheims að baki sér.
Laga prófessorar töldu því „óæskilegt“, „ekki skynsamlegt“ eða
„vafa samt“ hjá forsætisráðherra starfsstjórnar að krefjast þingrofs
án meirihlutafylgis á þingi.50
Til stuðnings þeirri skoðun mátti finna eitt sögulegt fordæmi: Í
mars 1950 var Ólafur Thors forsætisráðherra minnihlutastjórnar
sem hafði beðist lausnar. Ólafur ákvað þá að óska eftir þingrofi, en
Sveinn Björnsson neitaði að verða við því og þar við sat.51 Í árs-
byrjun 2009 voru lagaspekingar hins vegar sammála um það að öðru
máli gegndi ef starfsstjórnin styddist enn við meirihluta og undir
það tók Ólafur Ragnar Grímsson; þá bæri forseta að verða við ósk
forsætisráðherra um þingrof.52 Hins er þó einnig að geta að árið
2005 komst sérfræðinganefnd um endurskoðun stjórnarskrárinnar
að þeirri niðurstöðu að „sá möguleiki [væri] til staðar að stjórn sem
misst hefur meirihlutastuðning þingsins beiti þingrofi“.53
Engar fastmótaðar reglur gilda í þessum efnum og hætta á mis-
skilningi, ágreiningi og stjórnskipulegri kreppu var greinilega fyrir
hendi. Segja má að í ársbyrjun 2009 hafi menn sloppið með skrekkinn
því vitað er að Geir H. Haarde íhugaði að leggja fram ósk um þingrof
áður en hann bæðist lausnar.54 Forsætisráðherrann og flokks menn
hans hefðu ekki tekið því þegjandi og hljóðalaust ef forseti hefði neitað
að verða við þeirri beiðni eða dregið á langinn að verða við henni.
Eflaust hefðu sjálfstæðismenn þá vísað í söguna máli sínu til
stuðnings. Fyrstu áratugina eftir lýðveldisstofnun álitu stjórnmála-
skírnir
50 „Getur neitað ósk um þingrof“, www.mbl.is, 26. janúar 2009. „Ef forseti ryfi
þing með atbeina starfsstjórnar, yrði þingrofið að vísu formlega gilt, en ráðherrar
gætu bakað sér ábyrgð,“ sagði Ólafur Jóhannesson (1960: 149) jafnframt.
51 Matthías Johannessen 1981: 141; „Fundur Sjálfstæðisfjelaganna í gærkvöldi lýsti
einhug og sterkum samtökum flokksins“, Morgunblaðið, 16. mars 1950.
52 „Ólafur Ragnar vildi upplýsa þjóðina“, www.mbl.is, 27. janúar 2009.
53 Gunnar Helgi Kristinsson 2005: 30. Í sérfræðinganefndinni sem stóð að skýrsl -
unni sátu auk Gunnars Helga þau Eiríkur Tómasson prófessor, Björg Thoraren-
sen prófessor og Kristján Andri Stefánsson sendifulltrúi.
54 Frásagnir þingmanna þáverandi stjórnarflokka við höfund.
Skírnir vor 2010 með Guðna-NOTA_Layout 1 19.4.2010 15:24 Page 75