Skírnir - 01.04.2010, Qupperneq 83

83bylting á bessastöðum
um valdalausan forseta þar sem ekki er um annað að kjósa en pers -
ónulega eiginleika“.77 Þess vegna varð til sú málamiðlun að forseti
gæti neitað að undirrita lög en þau tækju engu að síður gildi og síðan
yrðu þau lögð í þjóðaratkvæði svo fljótt sem verða mætti. Þannig
varð til hin umdeilda 26. grein stjórnarskrárinnar um synjunarvald
forseta.
Þjóðhöfðingjanum var fært mikið vald á þessu sérstaka sviði og
höfundar lýðveldisstjórnarskrárinnar gerðu augsýnilega ráð fyrir
því að hann gæti beitt því, hvað sem liði ákvæðum 11. greinar um
ábyrgðarleysi forseta á stjórnarathöfnum og 13. greinar um það að
forseti láti ráðherra framkvæma vald sitt. „Ákvörðun um … stað -
festingarsynjun eða málskot til þjóðaratkvæðis tekur forseti, án þess
að atbeini ráðherra þurfi að koma til,“ sagði þannig í athugasemd
milliþinganefndarinnar sem samdi frumvarp að stjórnarskrá Íslands
fyrri hluta árs 1944.78 Í forsetakosningunum 1952, 1968 og 1980
kom líka fram sá skilningur hjá forsetaefnum að synjunar valdið væri
til staðar.79
Í reynd mátu landsmenn þó frambjóðendur við forsetakjör
einkum eftir „persónulegum eiginleikum“ frekar en að þeir hefðu í
huga hvernig þeir myndu beita pólitísku valdi á Bessastöðum.80
Jafn framt var það lengstum svo að enginn forseti vildi nýta synj -
unar vald sitt þá sjaldan á það reyndi. Haustið 1946 bárust Sveini
Björnssyni tvö bænaskjöl um það að fram færi þjóðaratkvæða -
greiðsla um Keflavíkursamninginn fyrirhugaða sem heimil aði
Bandaríkjastjórn að hafa áfram starfslið og aðstöðu á flug vellinum
á Miðnesheiði. Þótt ekki væri beinlínis vísað til 26. greinar stjórnar -
skrárinnar hafnaði Sveinn þeim beiðnum því „stjórnarskráin gerði
ekki ráð fyrir slíkum afskiptum forseta af málum sem Alþingi
skírnir
77 Sigurður Líndal 1992: 438.
78 Alþingistíðindi 1944 A: 15. Sjá einnig Sigurð Líndal 2004: einkum 205 og 235–
237.
79 Sjá t.d. Guðna Th. Jóhannesson 2005: 39–42; „„Ég er dæmigerður miðjumaður
í pólitík““, Helgarpósturinn, 18. apríl 1980.
80 Hentugasta yfirlitið um afstöðu kjósenda í kosningum til ársins 1980 er hjá
Bjarna Guðmarssyni og Hrafni Jökulssyni (1990: 121–144, 194–215, 260–278).
Um forsetakjörið 1996 sjá t.d. Pálma Jónasson 1996: 167–194; Karl Th. Birgisson
og Einar Karl Haraldsson 1996: 12–38.
Skírnir vor 2010 með Guðna-NOTA_Layout 1 19.4.2010 15:24 Page 83