Skírnir - 01.04.2010, Page 87
87bylting á bessastöðum
hún hafi ekki haft nógu sterk bein til að standast ofurþrýsting vald-
hafanna, ólíkt honum sjálfum.93
Snemma árs 2001, þegar annað kjörtímabil Ólafs Ragnars var
nýhafið, staðfesti hann umdeild lög Alþingis (öryrkjafrumvarpið
svokallaða) en ítrekaði að forseti hefði „heimild til að vísa lögum til
þjóðaratkvæðagreiðslu“.94 Næstu misseri voru þó enn uppi mis-
munandi skoðanir um málið. Nokkrir fræðimenn lýstu sig fylgjandi
sjónarmiði Þórs Vilhjálmssonar,95 en aðrir héldu því fram að synj-
unarvaldið væri hiklaust í hendi forseta. Fór þar Sigurður Líndal
fremstur í flokki en fleiri voru sama sinnis.96
Skoðanaskipti um synjunarvaldið fóru að mestu fram á mál -
þingum fræðimanna og í fræðiritum. En svo lét Ólafur Ragnar Gríms-
son verkin tala. Miðvikudaginn 2. júní 2004 urðu ein mestu tímamót
í sögu forsetaembættisins: Forseti tilkynnti þá á blaða mannafundi á
Bessastöðum að hann staðfesti ekki með undirskrift sinni fjölmiðla-
lögin svokölluðu sem Alþingi hafði áður samþykkt, eftir hatrammar
deilur innan þings og utan. Forseti rökstuddi ákvörðun sína meðal
annars með þeim orðum — sem rímuðu vel við yfirlýsingar hans í
kosningabaráttunni 1996 — að myndast hefði „gjá milli þingvilja og
þjóðarvilja“ og nú fengi þjóðin að eiga síðasta orðið.97
Forystumenn stjórnar Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks
brugðust ókvæða við. Davíð Oddsson hélt á lofti sjónarmiðum Þórs
Vilhjálmssonar en þegar á reyndi gat hann ekki hunsað ákvörðun
forseta. Davíð skorti pólitískan stuðning við slíkt stríð gegn Ólafi
Ragnari Grímssyni, ekki síst meðal framsóknarmanna, og lagarökin
voru of veik.98 Svo fór að stjórnarmeirihlutinn á þingi brást við
skírnir
93 Sjá Guðjón Friðriksson 2008: 80–82; Jóhann Hauksson 2009: 40.
94 „Yfirlýsing forseta Íslands“, Morgunblaðið, 25. janúar 2001. Afstöðu forseta er
lýst hjá Guðjóni Friðrikssyni (2008: 215–218).
95 Þórður Bogason 2002; Davíð Þór Björgvinsson 2002; Hannes Hólmsteinn Giss-
urarson 2002.
96 Sigurður Líndal 2004; „Óvissa ríkir um synjunarvald forsetans“, Morgunblaðið,
24. janúar 2002. Samantekt um hin ólíku sjónarmið er að finna hjá Gunnari G.
Schram (1999: 132–135).
97 „Yfirlýsing forseta Íslands“, 2. júní 2004, www.forseti.is → Ræður og kveðjur
→ Ræður 2004.
98 Yfirlit um hina pólitísku stöðu frá sjónarhóli Ólafs Ragnars Grímssonar má sjá
hjá Guðjóni Friðrikssyni (2008: 347–356).
Skírnir vor 2010 með Guðna-NOTA_Layout 1 19.4.2010 15:24 Page 87