Skírnir - 01.04.2010, Page 146
Þarna er Schlichtegroll eflaust að vísa í herferðir Napóleons um
Evrópu nokkrum árum áður þar sem mörg þekkt söfn á Ítalíu voru
rænd og skemmd.4 Hinar háu hugmyndir Schlichtegrolls um vís-
indasetur á Íslandi komust ekki til framkvæmda en Landsbókasafn
var þó stofnað ári síðar (1818).
Rúmum 120 árum eftir að Schlichtegroll viðraði þessar hug-
myndir sínar var enn á ný hafin styrjöld í Evrópu. Þýski herinn
brunaði þá yfir meginlandið og Hitler, eins og Napóleon áður, lét
ræna og skemma fjölmörg söfn, sérstaklega í Austur-Evrópu.5 Vorið
1940 var átakasvæði stríðsins farið að ná langt norður í Atlantshaf
og skyndilega var komin upp staða sem Schlichtegroll taldi afar ólík-
lega sumarið 1817, að stríðsátök á meginlandi Evrópu myndu ná til
Íslands og ógna þar menningarverðmætum þjóðarinnar. Ísland var
ekki lengur öruggt fræðaskjól „lengst norður á Thule“.
Ísland hernumið
Þann 9. apríl 1940 gerði þýski herinn skyndilega innrás í Danmörk
og Noreg. Það sló óhug á marga á Íslandi við þessar fréttir enda ljóst
að stríðið var farið að færast óþægilega nálægt ströndum landsins. Í
ritstjórnargrein Morgunblaðsins daginn eftir innrásina segir t.d.:
Við erum að vísu fjarri sjálfum hildarleiknum, ef á annað borð hægt er að
tala um fjarlægð í stríði nú á tímum. En við skulum ekki láta okkur eitt
augnablik koma til hugar, þótt við búum hjer á eyju út í reginhafi, að
ófriðaraðilarnir viti ekki af okkur. Við ráðum engu um það, hvað skeður.
Við vonum hið besta, en tökum því sem að höndum ber, með karlmensku
og hugrekki.6
Nákvæmlega mánuði eftir að þessi orð birtust í blaðinu steig herlið
Breta á land í Reykjavík og flutti liðssafnað sinn, tól og tæki á hafnar -
146 bragi þorgrímur ólafsson skírnir
4 Sjá t.d. Wilhelm Treve 1961. Skjalasöfn annars staðar í Evrópu voru líka í hættu í
Napóleonssstríðunum. Grímur Thorkelín leyndarskjalavörður missti t.d. hand-
ritasafn sitt í bruna þegar Bretar gerðu árás á Kaupmannahöfn haustið 1807. Hann
kom hins vegar leyndarskjalasafni konungs í öruggt skjól í kjallara Heilagsanda-
kirkju í aðdraganda árásarinnar. Sjá Aðalgeir Kristjánsson 1999: 33.
5 Sjá t.d. Peter Harclerode og Brendan Pittaway 2000.
6 Morgunblaðið 10. apríl 1940, bls. 5.
Skírnir vor 2010 með Guðna-NOTA_Layout 1 19.4.2010 15:24 Page 146