Skírnir - 01.04.2010, Side 153

153handritaarfurinn á stríðstímum
Whitehead urðu bandamenn varir við þýskar flugvélar yfir Íslandi
um 500 sinnum á stríðsárunum, þær réðust 40 sinnum að skipum,
bátum og mannvirkjum og 14 sinnum lentu þær í átökum við flug-
vélar bandamanna.27 Hættan úr lofti var því vissulega fyrir hendi. Í
öðru lagi var helsta birgðastöð bandamanna staðsett í Þjóðleik hús -
inu sem er við hlið Safnahússins. Slík stöð hefði eflaust verið skot-
mark þýska flughersins ef þeir hefðu komist á snoðir um stað -
setningu hennar, enda var birgðastöðin afar mikilvæg fyrir hersetu -
liðið — hvorki Bretar né Bandaríkjamenn vildu láta hana af hendi
til Íslendinga þegar eftir því var falast.28 Ef Þjóðverjar hefðu reynt
að eyðileggja húsið í loftárás má telja víst að Safnahúsið hefði orðið
illa úti. Í þriðja lagi var töluverð slysahætta í miðbæ Reykjavíkur
vegna viðbúnaðar setuliðsins. Á Arnarhóli, rétt við Safnahúsið, var
t.d. stórt vélbyssuvígi sem mönnum stóð nokkur ógn af enda ljóst
að ef til átaka myndi koma yrði húsið í skotlínu árásaraðila. Einn
starfs maður Landsbókasafns sendi bréf til dómsmálaráðuneytisins
í júní 1940 og fór fram á launauppbót vegna áhættunnar sem fólst í
því að vinna svo nálægt bækistöðvum hersins: [V]ér starfsmenn
safnanna innum nú af hendi allt starf vort fyrir söfnin inni á meðal
höfuðherstöðva ófriðaraðilja styrjaldarinnar, milli Arnarhóls og
Þjóðleikhússins, og er því enginn staður á landi voru í meiri hern -
aðar hættu en safnahúsið.“29 Menn höfðu einnig áhyggjur af
sprengju hættu vegna hergagnanna sem voru geymd í Þjóðleikhús-
inu. Í lok maí 1941 frétti landsbókavörður að setuliðið vildi reisa
geymsluskúr við Safnahúsið og skrifaði þá bréf til dómsmála ráðu -
neytisins þar sem hann mótmælti þeim áætlunum: „Vil eg því allra
virðingarfyllst leyfa mér að benda á, að mér finnst með engu móti
skírnir
27 Þór Whitehead 2002: 84 og 177–178.
28 Jónas Jónsson 1953: 72–73. Það er til áhugavert sjónarhorn á þetta mál. Ólafur
H. Óskarsson fv. skólastjóri tók á móti hópi þýskra ferðamanna í Reykjavík um
1960. Í hópnum var maður sem óskaði sérstaklega eftir því að fá að skoða Safna -
húsið. Sagðist hann hafa verið foringi í þýska flughernum í stríðinu og að honum
hefði verið falið að gera lista yfir byggingar í Reykjavík sem ætti að hlífa ef til
innrásar kæmi, og þar var Safnahúsið efst á blaði. Ekki er vitað um nafn þessa
manns eða trúverðugleika svo erfitt er að sannreyna þessa fullyrðingu Þjóð verjans
(Ólafur H. Óskarsson, munnleg heimild 11. maí 2008).
29 ÞÍ. Stjórnarráð Íslands, skjalasafn I. skrifstofu: Landsbókasafn, db. 13 nr. 1 11/6.
Skírnir vor 2010 með Guðna-NOTA_Layout 1 19.4.2010 15:24 Page 153