Skírnir - 01.04.2010, Side 168

stefnunni þegar hann kom heim til Íslands í mars 1924, eftir ferðalag
um Frakkland og Spán og nokkurra mánaða dvöl á Englandi, enda
var hún þá varla orðin til.9 Hugsanlega hefur það haft einhver áhrif
að það franska skáld sem Halldór lét sér tíðast um, Guillaume Apol -
linaire, var einnig höfundur orðsins súrrealismi, sem hann skildi þó
á annan veg en Breton og félagar. En reyndar má sjá þess skýr dæmi
hjá Halldóri að hann notar hugtakið ekki í venjulegum bókmennta-
sögulegum skilningi heldur öðrum og víðari. Þannig segir í Sjö -
meist ara sögunni:
Íslenskur skáldskapur er fullur af súrrealisma að fornu og nýu. Barnagælur
áður fyrri virðast vera mikilsti súrrealismi. Ýmsar þulur okkar fornar eru
metfé þessarar aðferðar […] Mart sem kallað er leirburður er ort undir súr-
realistískri reglu.10
— og hann nefnir til bæði Æratobba og Leirulækjarfúsa, en auk þess
Þórberg Þórðarson og „mart í Eddu“.
Oft hefur verið vísað til þess hversu vel Halldór hafi fylgst með
nýstefnum í Evrópu og kynnt þær Íslendingum nánast um leið og þær
urðu til á meginlandinu. Það er rétt að vissu marki, en þó verður ætíð
að taka orðum skáldsins með nokkrum fyrirvara og umfram allt er
mikilvægt að reyna að átta sig á því hvað hann lærði af öðrum skáldum
og hvenær, og hvað hann lagði til sjálfur, hver var kiljanskan í sköp-
unarverkinu. Því Halldór er einkar frumlegt skáld og lagar jafnan
aðfenginn lærdóm að eigin þörfum og gerir ótvírætt að sinni eign.
Ég vék að fyrrgreindu stefnunni hér að framan og taldi sýnt að
sú ættfærsla stæðist ekki,11 en rétt er að fara fáeinum orðum um
168 þorsteinn þorsteinsson skírnir
9 Stefnuyfirlýsing súrrealismans (Manifeste du surréalisme) eftir André Breton kom
út í lok októ ber 1924 og var prentuð fram an við rit hans Poisson soluble. Um
svipað leyti var Rannsóknar stofa súrrealismans stofnuð svo og tímaritið
Súrrealísk bylting. Fyrr en í árslok 1924 er súrreal isminn því ekki til sem opinber
stefna eða hugtak í þeirri merkingu sem við þekkj um nú. Að vísu höfðu Breton,
Aragon og fleiri skáld þá þegar gefið út ljóð sem seinna hafa verið talin til súr-
realisma. – Ef til vill gætu bréf Hall dórs skorið úr um hvenær hann hafði fyrst
veður af stefn unni.
10 Halldór Laxness 1978: 101–102.
11 Ég hef fjallað nokkuð um expressjónismann í grein um „Söknuð“ Jóhanns Jóns-
sonar: „Hvar … ó hvar?“ (Þorsteinn Þorsteinsson 2002).
Skírnir vor 2010 með Guðna-NOTA_Layout 1 19.4.2010 15:24 Page 168