Skírnir - 01.04.2010, Side 188

Undirflokkar Jóns Árnasonar geta þó komið að gagni í um -
fjöllun um miðaldadrauga enda grundvallast sú flokkun á ólíkum
uppruna drauganna sem einnig má sjá skýr dæmi um á fyrri öldum.
Annars vegar eru það afturgöngur sem eru á kreiki „af sjálfsdáðum
eða einhverri annari ástæðu“ en hins vegar eru uppvakningar og
sendingar „sem aðrir vekja upp í lifandi lífi með töfrum“. Auk þess
lætur Jón Árnason flakka með þriðja flokkinn sem hann kallar
fylgjur en hefur greinilega fremur litla trú á honum og segir þannig
að „einnig meigi vel hlýða, að láta slíkar sögur fylgja öðrumhvorum
hinna fyrnefndu flokka eptir efninu“.3 Ekki er þessi óbeit Jóns á
flokknum ástæðulaus; fylgjuflokkurinn truflar flokkunarkerfið þar
sem hann grundvallast ekki á greinarmun drauga sem eru vaktir upp
af öðrum og þeirra sem eru á kreiki af eigin rammleik. Fylgjurnar
skera sig frá öðrum draugum á öðrum forsendum, þeim að ógnin
sem af þeim stafar er ekki almenn en beinist oftast að einni fjöl -
skyldu eða ætt sérstaklega — þær skera sig þannig frá öðrum draug -
um hvað virkni varðar fremur en uppruna.4
Greinarmunurinn á draugum sem hefjast upp fyrir eigin ramm-
leik og þeim sem eru vaktir upp er raunverulegur og mikilvægur.
Um leið blasir við að þegar draugur er vakinn upp þarf galdra til.
Þar af leiðandi getur verið erfitt að greina í sundur galdrasögu og
draugasögu eins og flokkunarkerfi á borð við það sem Jón Árnason
notar krefst þó. Svo að tekið sé vel þekkt dæmi úr alþjóðavæddri
þjóðtrú nútímans mætti þannig segja að textar (þar á meðal kvik-
myndir) um óvættina Frankenstein séu bæði galdrasögur og drauga-
sögur því að þar vekur galdramaður (eða vísindamaður) upp draug
eða tröll (oftast með hjálp rafstraums frekar en særinga).5
188 ármann jakobsson skírnir
3 Íslenzkar þjóðsögur og æfintýri I: 222.
4 Slíkar fylgjur eru tíðar í hryllingsmyndum nútímans og má þar nefna sem dæmi
kvikmyndina Halloween H20: 20 Years Later (1998) sem greinarhöfundur sá fyrir
tilviljun meðan hann vann að gerð þessarar greinar. Í þessari kvikmynd snýr
óvætturin sem er kennd við bandaríska trölladaginn aftur og leitar uppi eitt af
fórnarlömbum sínum eins og besta fylgja en að því er greinarhöfundur kemst næst
kemur vel til greina að sá dólgur sé draugur þar sem hann virðist oft hafa látið
lífið en snýr þó ævinlega aftur.
5 Ég hika ekki við að nota Frankensteinsheitið um hið ónefnda skrímsli Franken-
steins; löng hefð er fyrir því að kalla skrímslið nafni vísindamannsins þó að það
Skírnir vor 2010 með Guðna-NOTA_Layout 1 19.4.2010 15:24 Page 188