Skírnir - 01.04.2010, Side 191

191íslenskir draugar …
fjandi‘ og skyld orð eru til víða í germönskum málum.17 Í skálda -
máli hefur orðið draugur hins vegar lengi verið talið ótengt aftur-
göngum en er notað um trjádrumb sem er þá kenniliður í mann -
kenningum. Skáldamálsorðið draugur er oftast flokkað sem annað
orð (og hugsanlega með aðra sögu) enda merking þess harla ólík.18
Ef orðin reyndust aftur á móti skyld mætti líta svo á að draugar sem
eru afturgöngur sæktu nafn sitt til trjádrumbanna með mynd-
hvörfum (hinn ódauði er þá „líflaus maður“, „trénaður maður“).
Burtséð frá orðsifjum er ekki ólíklegt að íslenskir miðaldamenn
hafi séð hér venslin á milli enda líkindi manna og trjáa áberandi í
heimsmynd þeirra. Nægir þar að minna á trémennina tvo í Háva-
málum, heimstréð askinn Yggdrasil og síðast en ekki síst líflausu trjá-
drumbana Ask og Emblu sem urðu forfeður alls mannkyns.19 Tréð
kemur einnig fyrir í mögnuðu líkingamáli Sólarljóða um dauð ann þar
sem segir um dauðastundina: „tunga mín / vas til trés metin / ok kólnat
at fyr utan“.20 Hér verður maðurinn að tré í dauð anum og þannig má
sjá skýra samsvörun milli manns og trés sem kannski mætti orða sem
svo: Trjádrumbur varstu og að trjádrumbi (draug) muntu verða.21
Í íslenskum miðaldatextum eru ódauðir menn ósjaldan kallaðir
„tröll“ eða sagðir „tröllslegir“ (það á m.a. við um Sóta í Harðar sögu
og Þórólf bægifót í Eyrbyggju). Í lagatextum frá vesturnorrænu
málsvæði er lagt bann við að „vekja upp tröll“ og eru þau tröll þá
greinilega uppvakningar af einhverju tagi; hugsanlega látnir menn
þó að aðrar óvættir komi líka til greina. Þá eru dæmi þess að sama
skepna sé bæði nefnd draugur og tröll og raunar koma orð eins og
„fjandi“ iðulega fyrir líka. Þar að auki er „draugur“ stundum notað
sem samheiti við orð eins og „púki“ og „drýsildjöfull“.22
skírnir
17 Ásgeir Blöndal Magnússon 1989: 125.
18 Ásgeir Blöndal Magnússon (1989) flokkar orðin sem tvö, sbr. Sveinbjörn Egils-
son/Finnur Jónsson 1966 [1916]: 84.
19 Edda Snorra Sturlusonar 1931: 16.
20 Sólarljóð 1912: 642.
21 Í Sesselju sögu meyjar er líkneskjum heiðinna manna líkt við látna menn sem eru
þá kallaðir draugar (Heilagra manna sögur I 1877: 280). Virðist hugmyndin þá
sú að allir látnir menn séu draugar eða lík, væntanlega uns þeir frelsast, og er það
eigi fjarri hugmyndinni um drauginn sem trjádrumb.
22 Öll þessi dæmi eru rædd í grein minni, „Hvað er tröll?“ (Ármann Jakobsson 2008).
Skírnir vor 2010 með Guðna-NOTA_Layout 1 19.4.2010 15:24 Page 191