Skírnir - 01.04.2010, Qupperneq 192

Oft getur verið flókið bæði fyrir sögupersónur og rannsakendur
sögunnar að ákvarða hvort yfirnáttúruleg vera sé draugur eða ekki.
Hinn illi Ögmundur Eyþjófsbani í Örvar-Odds sögu nemur galdra
og gjörninga á unga aldri. Sagt er að Bjarmar „blótuðu … hann, ok
trýldu hann svá, at hann var engum menskum manni líkr“ og trúa
menn því að hann megi „heldr kallast andi enn maður“.23 Upphaf-
lega er hann mennskur en hefur gengið í gegnum eins konar helgi-
athöfn sem virðist hafa fært hann úr einum heimi í annan þó að
engum sögum fari af því hvort hann hafi látið lífið við það. Það sem
kemur fram er að hann er ekki maður lengur og að hann getur ekki
dáið. Sjálfur viðurkennir hann að hann sé ekki mennskur („nú emk
eigi síðr andi enn maðr“) og tekur fram að „ek væra dauðr, ef ek
hefði eðli til þess“.24 Ögmundur er sagður „svartr ok blár“ og svipar
lýsingunni á útliti hans til þess hvernig ýmsum íslenskum draugum
er lýst. Aldrei er hann beinlínis nefndur draugur en talað er um
„fjandr“ og „tröll“ í ýmsum gerðum sögunnar.25 Þó að Ögmundur
sé sagður „andi“ en ekki draugur hníga sterk rök að því að telja
hann til hinna ódauðu. Hann hefur þannig verið magnaður upp eins
og afturganga og fram kemur að hann getur ekki dáið — ef til vill
vegna þess að hann getur ekki lengur talist til lifandi manna.26 Sögu -
hlýðendum Örvar-Odds sögu er látið eftir að meta hvað beri að
kalla Ögmund. Óvættur er þeim mun magnaðri eftir því sem
erfiðara verður að flokka hana, skilgreina eða gefa nafn.
Í þætti Þorsteins skelks frá lokum 14. aldar er sama veran (sem
kveðst sjálfur vera fornkappinn Þorkell þunni úr Brávallabardaga
Haralds hilditannar) ýmist kölluð „púki“, „dólgur“, „draugur“,
„fjandi“ eða „skelmir“.27 Sá draugur er kominn upp úr kamrinum
beint úr neðra og er áminning um að sumir ódauðir hafast við í hel-
192 ármann jakobsson skírnir
23 Fornaldar sögur Nordrlanda II 1829: 242–243. Ögmundur er mun meira áberandi
í yngstu gerð sögunnar en þeirri elstu þar sem hann kemur aðeins við sögu í
einum kafla.
24 Sama rit: 252.
25 Sama rit: 208 og 534.
26 Torfi H. Tulinius (2002: 163–164) telur Ögmund tákngerving dauðans og telur
aukið vægi hans endurspegla mikilvægi dauðans í hugmyndaheimi 15. aldar, í
kjölfar plágunnar.
27 Flateyjarbók I 1860: 416–417.
Skírnir vor 2010 með Guðna-NOTA_Layout 1 19.4.2010 15:24 Page 192