Skírnir - 01.04.2010, Side 194

draugsins,32 en hvað er þá þessi draugur? Er hann ódauður maður
úr kirkjugarðinum eða ári vítis eða er hann hvort tveggja í senn?
Ekki virðist ósennilegt að hinir ódauðu fái fyrstir fregnir af
drukknunum í grenndinni — skömmu eftir að Guðrún sér drauginn
sér hún mann sinn og skipverja hans standa sjóblauta fyrir utan
kirkjuna en ekki eru þeir þó nefndir draugar í sögunni. En hvaða
krafta ódauð vera hefur til að formæla hinum lifandi er ekki ljóst;
yfirleitt nota hinir ódauðu aðrar og ruddalegri aðferðir til að leggjast
á lifandi menn og skepnur, þeir hreinlega ráðast á fórnarlömbin og
lemja úr þeim allt líf.
Þess má geta að skömmu eftir þennan draugagang á Helgafelli
birtist Herdísi sonardóttur Guðrúnar kona í svefni og sú er líka ein-
hvers konar draugur, mannvera sem enn sést meðal lifandi manna
(að vísu aðeins í draumi) þó að hún sé ekki lengur í tölu lifenda.
Hún reynist vera völva sem liggur í gröf sinni undir gólfi kirkjunnar
á Helgafelli og er mjög þjökuð af heitum iðrunartárum Guðrúnar
um nætur.33 Þessi sýn er mun líkari því sem algengast er í evrópsk -
um miðaldaritum, og raunar mættu báðir þessir draugar sem birtast
á Helgafelli á efri dögum Guðrúnar vel kallast svipir eða sýnir eins
og draugarnir sem Schmitt fjallar um í sínu riti. Flestir íslenskir
miðaldadraugar eru hins vegar öllu holdlegri.
Í frásögnum eins og Þorsteins þætti skelks virðist ekki þjóna
miklum tilgangi að skilja á milli drauga, ára og púka. Þetta eru allt
saman sendiboðar hins illa og af þeim brennisteinsfnykur. Miðalda-
draugar eru greinilega hluti af þjóðtrú, rétt eins og draugar 19. aldar,
en sú þjóðtrú er kristin og í nánu sambandi við hina opinberu trú á
helvíti og fjandann. Þetta sést gjörla í þætti Þorsteins skelks þar sem
draugurinn tekur sjálfur fram að hann sé kominn beint úr víti.
Í Gautreks sögu er greint frá því þegar Gauti konungur sækir
heim Skafnörtung og Tötru og hyski þeirra. Í þeirri ætt tíðkast það
að eldri kynslóðin dregur sig í hlé með því að halda að svokölluðum
Ætternisstapa og kasta sér þar fram af miklum hamri. Tekið er fram
að þetta hafi það í för með sér að í ættinni þurfi enginn „þyngsl at
194 ármann jakobsson skírnir
32 Sú er tilgáta Einars Ólafs Sveinssonar (Laxdæla saga 1934: 222–23 nmgr. 4).
33 Laxdæla saga 1934: 223–224.
Skírnir vor 2010 með Guðna-NOTA_Layout 1 19.4.2010 15:24 Page 194