Skírnir - 01.04.2010, Page 198

halda einkum til í eigin haugi og sá haugur þá varinn af göldrum eða
eldi og er hann því hættusvæði en aftur á móti sýna þeir lifandi
mönnum litla sem enga áleitni utan haugsins. Nokkra slíka haugbúa
er að finna í fornaldarsögum Norðurlanda,44 en í Íslendingasög-
unum eru einna rækilegastar sögur af víkingunum Sóta og Raknari
sem söguhetjur Harðar sögu og Hólmverja og Bárðar sögu Snæ-
fellsáss glíma við.45 Hvortveggja víkingur gætir mikils fjársjóðar og
þeir virðast að mestu til friðs í haugi sínum uns grafarró þeirra er
raskað.46 Hörður Grímkelsson rýfur Sótahaug vegna heitstreng -
ingar og virðist einkum í hug að vinna ofurmannlegt afrek fremur
en að ná í haugféð. Hann er þó varaður rækilega við eins og fram
kom hér að framan.
Draugurinn ver sig auðvitað af kappi og tveir menn Harðar
deyja áður en inn í hauginn er haldið þar sem þeir gæta þess ekki að
„varast gust þann ok ódaun, er út legði ór hauginum“ og eru sagðir
„bráðdauðir af fýlu þeiri, sem út lagði“.47 Slík fýla er oft talinn ein-
kenni djöfla og demóna alls konar og er tengd við helvíti, eins og
draugar yfirleitt, sem áður var getið — hana má finna víðar í sögnum
af íslenskum miðaldadraugum.48 Kannski er Glámur eftirminnileg-
astur en hann er sagður „gustillr“ rétt áður en hann lætur lífið og
hefur verið túlkað sem svo að hann hafi haft draugslega náttúru
löngu fyrir dauðann.49
198 ármann jakobsson skírnir
44 Til að mynda í Hrómundar sögu Greipssonar (1829: 368–371) og svo vitaskuld í
Hervarar sögu og Heiðreks (1829: 436) þar sem Hervör finnur Angantý föður
sinn í haug hans.
45 Einnig Grettir glímir við haugbúa í sögu sinni og nær af honum miklu fé (Grettis
saga 1936: 56–61). Jonas Wellendorf (2003: 147–169) hefur fjallað um haugbúa-
sögur og mannfræðilegar forsendur þeirra á Norðurlöndum.
46 Þetta er vel þekkt minni í múmíusögnum 20. aldar þar sem bölvun þótti gjarnan
fylgja því að raska ró múmíunnar. Þar má til að mynda nefna kvikmyndina The
Mummy frá 1932 en þar fór Boris Karloff með aðalhlutverkið. Sú kvikmynd var
innblásin af sögusögnum í blöðum um bölvun sem fylgdi múmíu egypska fara-
ósins Tutankhamun sem fornleifafræðingurinn Howard Carter og Carnarvon
lávarður fundu árið 1923. Þær sögusagnir voru raunar úr lausu lofti gripnar eins
og margoft hefur verið sýnt fram á.
47 Harðar saga 1991: 40.
48 Í Grettis sögu (1936: 57) er tekið fram að það sé „þeygi þefgott“ í haugi Kárs
gamla.
49 Grettis saga 1936: 111; Torfi H. Tulinius 1999: 295–296.
Skírnir vor 2010 með Guðna-NOTA_Layout 1 19.4.2010 15:24 Page 198