Skírnir - 01.04.2010, Page 201

201íslenskir draugar …
stundar sem er jafnframt efnahagslegt lögmál: hann á að yfirgefa
eigur sínar og lendur en neitar að gera það.
Fnykurinn sem gjarnan tengist draugum er enn fremur vísbend-
ing um hvernig slíkur draugagangur er skilinn í kristilegri heims-
mynd: Venjulegur maður öðlast ekki framhaldslíf nema með hjálp
djöfulsins, hugsanlega með göldrum en orðið „tröll“ er áberandi
bæði þegar draugum og göldrum er lýst.63 Á bak við drauginn hlýt -
ur sá vondi að vera að verki og daunninn kemur upp um hann.
Í skrifum sínum um hrylling og úrkast hefur Julia Kristeva bent
á lík sem hámark úrkastsins (the utmost of abjection). Hún leggur
áherslu á sálarleysi líksins sem geri það ankannanlegt; líkið verður
að landamærum reglu og óreglu (og vitaskuld einnig lífs og dauða),
um leið og mörkin milli hins innra og hins ytra verða þokukennd
þegar líkið tekur að leysast upp.64 Drauga ræðir hún ekki sér stak -
lega en einboðið er að líta á þá sem eins konar úrkast og um ank-
annleika þeirra þarf ekki að efast: Draugurinn er maður. Hann er
eins og við en þó alls ekki og framandi nálægð hans gerir hann að
skrímsli sem er þeim mun hættulegra vegna skyldleika síns og ná-
lægðar.65
Kristeva kallar líkið „dauðann sem smitar lífið“.66 Smit er ekki
lykilatriði í þeim draugasögum sem hér hafa verið raktar en í sum -
um öðrum draugasögum í íslenskum miðaldatextum er drauga -
smitið á hinn bóginn það sem mestu máli skiptir.
Faraldur og smit
Yfirleitt virðist sú ógn sem stafar af draugum í haugum staðbundin;
slíkir draugar deyða þá sem koma nálægt reimleikasvæðinu en yfir -
leitt smita þeir ekki. Það gera hins vegar tilberadraugar (vampírur)
og þannig eru þeir gjarnan upphaf að draugafaraldri. Höfða þeir
skírnir
63 Sbr. Ármann Jakobsson 2008.
64 Julia Kristeva 1982: 3–4 og 108–112.
65 Nálægð og fjarlægð skrímsla er of fyrirferðarmikið umhugsunarefni fyrir þessa
grein en heldur rækilegri umfjöllun er í nýlegri grein minni, „Talk to the dragon:
Tolkien as translator“ (Ármann Jakobsson 2009a: 27–39.)
66 Julia Kristeva 1982: 4.
Skírnir vor 2010 með Guðna-NOTA_Layout 1 19.4.2010 15:24 Page 201