Skírnir - 01.04.2015, Síða 96

ingin samstundis ljós. En Gunnar hefur valið hér orð, veturnætur,
sem hefur þrengri merkingu. Orðið var m.a. haft um tvo síðustu
sólarhringana fyrir fyrsta vetrardag. Átti lesandinn sig á þessu veitir
sagan honum nákvæmari upplýsingar um örlagadag í lífi Sesars en
hann taldi sig hafa í fyrstu. Ekkert eitt sambærilegt orð er virkt í
orðaforða okkar nú um stundir þótt það kunni að hafa verið sumum
fyrstu lesendum verksins tamt. Ritháttur orðsins ætti vitaskuld að
vekja athygli lesanda. Í slíkum dæmum eru erfiðleikarnir ekki aug-
ljósir en blasa við um leið og lesandi hægir á sér og gaumgæfir orðin.
Hér er vandinn ekki fólginn í því að finna lausn á þekktri gátu
heldur að koma auga á gátuna, og þá er lausnin skammt undan.
Sagan reynir á athyglisgáfuna. Það er engu líkara en skáldið vilji
segja við lesandann: Þú sérð meira ef þú hægir á þér.
Flóknari dæmi um slíka erfiðleika er verða fyrir lesandanum eru
þeir sem tengjast skilningi á setningagerð og byggingu málsgreina.
Eitt bragð skáldsins felst í því að nota sjaldgæfar orðmyndir sem
eiga sér vel þekkta tvífara úr öðrum orðflokkum. Í íslensku eru
margar sagnir og nafnorð eins, sé litið til formsins. Við upphaf sög-
unnar segir t.d.:
Gamla manninum [séra Árna] var tekin að sljóvgast heyrn með aldri, hvort
heldur brimgnauðinu eða seytlu úr ámu í búðarhorni hjá honum Leópold
var um að kenna. (7–8)
Flestir þekkja sögnina að seytla en nafnorðið seytla (kvk, smálækur)
er sjaldséð. Sögnin (að seytla) getur því haft truflandi áhrif hér og
tafið fyrir lesandanum. Hann kann fyrst að skilja málsgreinina á
þann veg að það seytli úr ámunni sem gengur hvorki upp mál -
fræðilega (sögnin er ekki til í þessari mynd, seytlu) né setninga -
fræðilega (ekki er hægt að tengja saman nafnorð og sögn með
tengingunni eða). Lesandi er nánast minntur á það hér hvernig setn-
ingar virka, hver er munurinn á hlutverki nafnorða og sagnorða og
að ein forsenda málskilnings er rétt greining setninga. Stílbragðið
eykur einnig líkurnar á því að lesandi gefi sér tíma til að sjá fyrir sér
brennivínssprænu sem seytlar úr ámu kaupmannsins. Staldri les-
andi við mun hann e.t.v. sjá að hér stillir Gunnar upp til saman-
burðar brimgnauðinu annars vegar, sem iðulega er kallað hljóðið og
96 róbert h. haraldsson skírnir
Skírnir vor 2015.qxp_Layout 1 16.4.2015 15:47 Page 96