Skírnir - 01.04.2015, Page 104

og meira af sögu Gunnars. Þetta skiptir máli í framvindu sögunnar.
Þegar lesandi hefur grafið upp enn eitt merkingarlag verksins, með
því að virkja eigin sköpunargáfu og útsjónarsemi, vaknar óhjá-
kvæmilega sú spurning hvers vegna hann hafi ekki séð þetta tiltekna
lag fyrr. Hvað var það sem byrgði honum sýn við fyrsta lestur?
Þessi spurning myndi vitaskuld ekki vakna ef markmiðið væri að
spinna nýja þræði út frá þeim sem fyrir liggja; þá væru allir þræðir
í hendi lesandans.
(5) Lestur Brimhendu leiðir þannig til sjálfskoðunar. Lesandi,
sem ekki gefst upp á sögunni, mun að endingu velta fyrir sér eigin
lestrarhætti, skoða hvernig athyglisgáfan virkar og hvernig ólík lög
merkingar birtast honum. Slíkur lesandi mun hugsanlega spyrja sig
hvers vegna hann veitir ákveðnum orðum ekki athygli fyrr en við
endurtekinn lestur, hvers vegna hann mislesi vissar setningar og taki
alls ekki eftir tiltekinni gagnrýni og ákveðnum umræðuatriðum.
(6) Loks má nefna að sagan getur haft þau áhrif að afstaða lesanda
til sjálfs tungumálsins breytist: Óvirk afstaða víkur þá fyrir virkri
ábyrgðarfullri afstöðu til orðanna. Orðin sem við notum til að tjá
hugsanir okkar og lýsa hugsjónum eiga það nefnilega til að koðna
niður í innantómar klisjur eða daufar myndir. Þau eru þá eins og
mynt sem máðst hefur við notkun þannig að verðgildið verður ekki
lengur ráðið af henni. Verðgildi orðanna eru þær hugmyndir sem
þau kveikja. Lesandi Brimhendu þarf að gefa sér tíma til að sjá eða
ímynda sér hlutina, ekki síst fyrirbrigði náttúrunnar. Fyrir þá les-
endur sem hafa gengið fjörur í leit að reka má nefna ríkulegar
lýsingar höfundar á brimi, hvernig spýtingur verður að skarðalausu
brimi, brimgarður rís af lognsævi og hvernig hafið færir mönnum
reka sem er brigðul en bráðgjöful tekjulind.
Ofangreind atriði lúta m.a. að stöðu lesandans. Í Brimhendu
ríkir meira jafnræði með höfundi og lesanda en í öðrum skáld-
sögum.23 Þetta má e.t.v. ráða strax af fyrstu efnisgreininni en bókin
hefst, eins og áður sagði, á þessum orðum: „Torfskurðarmaður á
104 róbert h. haraldsson skírnir
23 En þrátt fyrir jafnræðið eru yfirburðir skáldsins hvergi jafn augljósir og í Brim-
hendu. Athugull lesandi mun sjá að það er á fárra skálda færi að semja sögu á
borð við Brimhendu.
Skírnir vor 2015.qxp_Layout 1 16.4.2015 15:47 Page 104